Alternatieve werelden

Maarten van der Graaff (1987) debuteerde met Wormen en engelen in 2017 en ontving voor zijn dichtbundels Vluchtautogedichten en Dood werk respectievelijk de C. Buddingh’-prijs en de J.C. Bloem-poëzieprijs. Zijn laatste dichtbundel draagt de titel Nederland in stukken en zijn nieuwe roman, Onder asfalt, verscheen bij uitgeverij Pluim.

In 1999 verdwijnen op een zomeravond alle snelwegen in Nederland, wat overblijft is een grote modderige chaos waarin zich onvoorstelbare dingen schuilhouden. De Engelen nemen de macht en bouwen aan een nieuwe wereld die de Hemelse Stad moet heten. Ira wantrouwt het leven in de Buitenste Randstad in 2068 al een tijdje, maar als ze inzicht krijgt in de ineengestorte velden van haar moeder begint ze te twijfelen aan alles.

Het is gemakkelijk om Onder asfalt af te doen als een simpel sciencefictionverhaal over een alternatieve werkelijkheid in 2068 die veroorzaakt werd door het verdwijnen van de snelwegen in 1999. Het verhaal is echter veel gecompliceerder dan dat. Personages en perspectieven vormen samen delen van de puzzel die echter nergens helemaal compleet gemaakt wordt.

'Ik schrijf over wegen, omdat ik denk dat een boek over mijn leven over snelwegen zou moeten gaan. Dit is een land van afslagen. Een dicht netwerk, een prop van bewegingen.'

Wie de verdwenen snelwegen letterlijk neemt, leest een verhaal over verval van de maatschappij, de politiek en de orde. Een wereld waarin de Ontslapenen met hun rottende lichamen vanonder het asfalt uit de chaotische blubber vandaan komen en waarin de personages er alles aan doen om zich aan de nieuwe situatie aan te passen. Maar in de velden waarover in 2068 geschreven wordt is een symbolische laag aan snelwegen te vinden die het verhaal alleen maar interessanter maakt.

'Vijf jaar geleden was de eerste veldautopsie gedaan. Opeens was er een mogelijkheid iets te weten te komen over de mensen met ingestorte velden, de mensen die plotseling stilvielen, gewoon doorleefden, onbereikbaar en verontrustend vredig. Na de eerste autopsies volgden de publicaties waarin werd gesteld dat mensen met SFDS – sudden field deterioration syndrome – waren overgeleverd aan een onvoorspelbare nieuwe wereld, waarin sporen te ontwaren vielen van hun zoekgeschiedenis, hun veldgedrag, de media die ze hadden geconsumeerd en iets wat naar aanleiding van interviews met familieleden en vrienden werd omschreven als "herinneringen en onbestemde verlangens".'

Mensen lijden ineens aan een vreemde aandoening waardoor hun 'velden' instorten en mensen daardoor niet meer functioneren in de wereld waartoe zij zich op dat moment verhouden. Zij lijken losgekoppeld van de werkelijkheid, wat dat op dat moment ook moge zijn, en zich tot een andere wereld te verhouden. Niet in staat contact te maken maar evengoed nog steeds aanwezig.

Van games tot systeemkaarten, Van der Graaff verweeft verschillende stijlen met elkaar tot een slim geheel. Niet alle verhaallijnen of alternatieve werelden zijn even ver uitgewerkt of lijken even ver doordacht, maar al met al is het een bijzonder intrigerend en uitdagend verhaal waarmee de auteur de lezer voor zich wint.