Realistische inhoud in gekunstelde vorm

De laatste roman van auteur en dichter Erik Jan Harmens (Hallo muur) was een groot succes en in 2016 publiceerde hij Duetten met Ilja Leonard Pfeijffer. Nu komt Harmens met een nieuwe roman, Pauwl, waarin hij vertelt over het leven van de 34-jarige Paul die autisme heeft. De belevenissen van Paul zijn sinds december 2016 ook te lezen in Het Parool.

Paul heeft autisme en woont in gezinsvervangend tehuis De Driemaster. Meestal gaat het leven daar gewoon zijn gangetje, gaat Paul naar zijn werk bij de plantsoendienst en probeert heel hard om zich rustig te houden, bijvoorbeeld door zijn blikveld op te delen in verschillende vakjes om het overzicht te kunnen houden. Op een dag verdwijnt Pauls baardagaam Wilfred uit zijn terrarium en wanneer er die dag keer op keer dingen mis blijven gaan verliest Paul langzaam de controle.

Wat meteen opvalt bij het lezen van Pauwl zijn de korte ‘hoofdstukjes’ die als titel steeds een bepaald getal hebben. De roman lijkt hierdoor, vooral in het begin, geen eenheid te vormen. Kleine stukjes, verhaaltjes en belevenissen laten de lezer kennismaken met Paul en zijn leefwereld maar een rode draad ontbreekt. Het lijkt daarom bijna logisch dat de spin-off van Pauwl (gebaseerd op deze roman) als feuilleton verschijnt. Het boek leent zich ervoor om in stukjes te worden gehakt.

Een duidelijke chronologie ontbreekt ook, in elk geval tot aan het laatste gedeelte van het boek. Tegen het einde worden de hoofdstukken wat langer en valt er ook steeds meer een verhaallijn te ontdekken in dat wat er in het leven van Paul gebeurt. Pas bij de laatste pagina’s aangekomen heb je het gevoel dat je een roman aan het lezen bent, eerder is de opbouw daarvoor te gekunsteld en lijken de hoofdstukken te willekeurig achter elkaar geplakt in de tijd.

Voordat je nu het hele boek zelf in stukjes gaat knippen, is het toch de moeite het eerst even te lezen. Door de korte stukjes en de prettige schrijfstijl van Harmens is dat ‘even’ inderdaad niet zo lang, je leest het boek gemakkelijk in één middag uit. Harmens schrijft op zo’n manier dat het lijkt alsof Paul zijn verhaal zelf vertelt. Hierdoor worden veel details uitgewerkt waar mensen zonder autisme geen twee keer over na zouden denken, ook de lezer niet. ‘Even’ is een woord waar Paul bijvoorbeeld niet blij van wordt; want hoe lang duurt dat ‘even’ dan precies? Vage tijdsaanduidingen, niet gespecificeerde aantallen, dit alles komt in Pauls wereld niet voor en je kunt er als lezer nu ook niet omheen of overheen lezen omdat Paul (meestal tussen haakjes) uitlegt wat er met de vage termen bedoeld wordt: “Ik heb ruim een uur (een uur en vier minuten) geslapen.”

Storend zijn deze toevoegingen niet, ze helpen juist om je meer betrokken te voelen bij Paul en toveren af en toe zelfs een grote glimlach op je gezicht. Harmens slaagt er bijzonder goed in om inzicht in de leefwereld van zijn hoofdpersonage te creëren. Paul legt zelf goed uit hoe dingen voor hem anders zijn dan voor ‘gewone’ mensen en hoe hij daarmee leert of heeft leren omgaan. Hoewel het de vraag is in hoeverre mensen met autisme dit onderscheid zelf zouden kunnen benoemen of uitleggen, maakt het Paul geen ongeloofwaardig personage. Het wekt eerder sympathie op en veel dingen zullen voor lezers wellicht zelfs herkenbaar zijn: “Gesprekken zijn net wedstrijdjes tafeltennis, het balletje gaat van de ene kant naar de andere. Vaak hoef je alleen maar terug te slaan, soms is alleen knikken genoeg. Behalve als iemand echt iets vraagt: … Wat belangrijk is, is dat een gesprek niet ineens ophoudt, …”

Harmens heeft met Pauwl vooral een realistisch portret gemaakt van een leven met autisme, op sommige momenten is het schrijnend, op andere momenten vol humor en die eerlijkheid maakt dit boek de moeite van het lezen toch waard.