Ierland, homoseksualiteit en een bijzonder leven

De grote stilte was Boynes eerste boek over zijn eigen land: Ierland. Zijn nieuwste roman, Wat het hart verwoest speelt zich voor een groot gedeelte al even dicht bij huis af, in Dublin. De John Boyne (1971) die deze twee boeken schreef is een andere John Boyne dan de auteur van De jongen in de gestreepte pyjama en De jongen op de berg. Zijn laatste romans zijn complexer, zowel qua schrijfstijl als qua structuur. De thema’s en opbouw van Wat het hart verwoest doen denken aan Een klein leven van Hanya Yanagihara en Boyne slaagt erin nergens sentimenteel te worden.

Deze historische roman begint in de jaren ’40 in Ierland en eindigt daar eveneens in het jaar 2015. Cyril Avery vertelt zijn eigen levensverhaal en begint daarmee, onconventioneel genoeg, op het moment dat zijn moeder, zwanger van hem, de kerk wordt uitgeschopt en door haar familie in de steek wordt gelaten. Cyril wordt geadopteerd door de Averys, al zal hij nooit een van hen worden. Ook de rest van Cyrils (homoseksuele) leven gaat niet over rozen, zowel in zijn tijd in Amsterdam als in de Verenigde Staten maakt hij veel mee, om vervolgens weer terug te keren naar zijn vaderland.

Boyne schrijft een geschiedenis van Ierland en tegelijk een geschiedenis over de emancipatie van homoseksuelen in verschillende culturen. Natuurlijk is het niet toevallig dat Cyril begin jaren ’80 in Amsterdam terechtkomt en vervolgens met zijn partner eind jaren ’80 naar Amerika verhuist, op het moment dat aids zich daar als een lopend vuurtje verspreidt. Boyne heeft die locaties nodig om zijn geschiedenis geloofwaardig te maken. Indrukwekkend is echter dat de auteur zijn personages daarbij geen moment uit het oog verliest. Boyne kent zijn personages, en vooral Cyril, door en door en dat maakt het makkelijk je keer op keer in zijn situatie in te leven. Het maakt zijn verhaal sympathiek.

Opvallend is vooral dat de personages van Boyne zich op veel verschillende momenten erg negatief uitlaten over Ierland, vooral over de grote rol van de katholieke kerk, zoals we dat ook terugzien in De grote stilte, maar ook vaak als een land dat ‘achterloopt’ of onveranderlijk en ‘bekrompen is;

“Het beste wat Ierland zou kunnen overkomen zou een tsunami zijn die uit de Atlantische Oceaan komt aanrollen en het eiland met de wraakzucht van een Bijbelse overstroming zou wegspoelen, waarbij alle mannen, alle vrouwen en alle kinderen voorgoed zouden verdwijnen.”

Het verhaal zit op veel plekken vernuftig in elkaar. Over de verschillende jaren heen spelen parallelle verhaallijnen en vergelijkbare gebeurtenissen een grote rol, waarmee Boyne probeert te laten zien dat er eigenlijk in al die jaren vrij weinig veranderd is. Geweld tegen homoseksuelen is hier het duidelijkste voorbeeld van. Boyne weet toevallige ontmoetingen tussen personages heel lang volkomen geloofwaardig te houden, toch wordt zijn verhaal naar het einde toe steeds langdradiger. Na wat voelt als een hoogtepunt moet hij nog te veel losse eindjes aan elkaar knopen, te veel dingen rechttrekken, uitleggen of oplossen en vele flashbacks in de laatste delen om de gaten in zijn verhaal op te vullen voelen dan ook geforceerd. Boyne maakt zijn verhaal te netjes, te perfect af; alles wordt de lezer voorgekauwd en opgelost. De clichématige epiloog die daar vervolgens nog op volgt is een grote afknapper.

Boyne heeft met Wat het hart verwoest toch vooral een belangrijk boek geschreven. Voor lezers die nieuwsgierig zijn naar de geschiedenis van Ierland, of juist meer willen weten over het leven van homoseksuelen in de vorige eeuw. Hoewel het einde tegenvalt, maakt dat de rest van het lijvige boek het lezen niet minder waard. Cyril is een personage dat je niet snel kan vergeten en ook voor de liefhebbers van De grote stilte of Een klein leven is de nieuwe John Boyne zeker een aanrader.