Een inwaartse zoektocht

Mariken Heitman (1983) studeerde biologie en was als tuinder en docent een aantal jaar werkzaam in de biologische groenteteelt. In 2019 verscheen haar bejubelde debuutroman De wateraap, die werd genomineerd voor de Jan Wolkers Prijs, de Bronzen Uil en de shortlist van de Anton Wachterprijs haalde. In 2021 verscheen haar tweede roman bij Atlas Contact: Wormmaan.

Elke is veredelaar van gewassen. Als de pompoen waar ze zeven jaar naartoe gekweekt heeft wordt weggekaapt door de concurrent besluit ze zich terug te trekken op een Waddeneiland met als doel een vergeten erwtenras terug te brengen tot zijn wilde kern. Langzaam realiseert Elke zich dat zij jarenlang gewassen heeft gevormd zoals de maatschappij háár heeft proberen te vormen. Maar wat blijft er nog over als je alles wat door anderen aan je opgedrongen werd achterlaat?

Door subtiele herhalingen van details tussen heden en verleden legt Heitman in haar verhaal de link tussen het verhaal van Elke en het verhaal dat onze voorouders vanuit de eerste persoon meervoud vertellen over Ra. De twee verhaallijnen wisselen elkaar af en vullen elkaar qua thematiek aan. Ra lijkt net als Elke nergens thuis te horen of bij te passen en sluit zich na een tijd van ronddwalen aan bij wat de eerste boeren zullen blijken.

‘Voor het eerst werd land ontgonnen, vrijgemaakt van oneetbaar groen, daarna doelbewust ingezaaid met de zaden die wij aten en hadden verzameld. We stuurden, manipuleerden, verzorgden. We werden boer. Niet uit vrije wil maar noodgedwongen.’

Net als in De wateraap verzet het hoofdpersonage zich tegen het keurslijf dat haar door buiten wordt opgedrongen. Waarom is ze eerst vrouw en daarna pas mens en als ze zich geen vrouw voelt betekent dat automatisch een man te willen zijn? Net als bij het aanpassen van de gewassen gaat het niet zozeer om de eigen identiteit maar om de evolutie, het overleven door de ander als spiegel te gebruiken en hen te laten vertellen wie je bent.

‘Kijken vormt, zoals aanhoudende wind een vliegden scheef doet groeien. We boetseren elkaar en later onszelf in de gewenste vorm.’

De zoektocht van Elke is een zoektocht naar de oorsprong, naar betekenis en identiteit en die zoektocht krijgt in Wormmaan soms surrealistische trekken, hoewel Elke haar best doet juist bij de bron en de oorsprong te komen, soms letterlijk onder de grond. Het maakt het geheel een bijna filosofisch boek, hoewel de korte zinnen en het taalgebruik van Heitman het proza toegankelijk maken.

‘De aarde zal weer bruisen, als we stoppen de kiem te smoren die niet buigt. Want alles hangt met alles samen en we buigen heel ver, tot we barsten. We vormen vóór we begrijpen. We zien vóór we kijken. We raken aan en we wijken, want alles hangt samen en iedereen groeit naar het licht.’

Heitman combineert actuele thema’s als genderfluïditeit en de vanzelfsprekendheid waarmee de mens zich de aarde toe-eigent zonder enig benul van de consequenties met een bijna mythologisch verhaal over de eerste boeren en onze verre voorouders. Het geheel levert geen verhaal op dat vanwege de spanning, de personages of de plot lang blijft hangen, maar het geheel is sfeervol en stemt tot nadenken.