Hoe krijg je vat op het monster dat 'Angst' heet?

Angst. Een universeel begrip. Een basisemotie die iedereen kent. Angst speelt in toenemende mate een rol binnen onze maatschappij. Naar schatting hebben ruim een miljoen Nederlanders last van een angststoornis. Grote kans dus dat je dit zelf hebt ondervonden of iemand kent die hier last van heeft. Maar wat betekent dat precies; een angststoornis? Hoe uit zich dat? En, misschien nog wel belangrijker, hoe kom je er vanaf?

Daan Heerma van Voss wordt zijn hele leven al geteisterd door angsten. Hij probeert hier zo goed mogelijk mee om te gaan totdat zijn toenmalige vriendin D. besluit om tijdelijk ergens anders te gaan wonen. Ze herkent niet meer degene op wie ze verliefd is geworden en stelt voor dat hij een soort reis gaat maken naar zijn angst. D. heeft tijd nodig om zichzelf terug te vinden en is niet meer in staat om Heerma van Voss gerust te stellen en hem te vertellen dat alles wel goedkomt. Ze spreken af dat na afloop van zijn reis ze elkaar zullen ontmoeten in hun favoriete restaurant en ze dan een relatie kunnen hebben zonder angst. Een soort happy-end dus.

'Met mijn persoonlijke zoektocht zal ik proberen om die aspecten met elkaar te verenigen en gaandeweg een nieuwe routekaart te tekenen, die recht doet aan de uitgestrektheid van het fenomeen angst. En op die routekaart staan weinig rechte wegen. De bestemming verspringt steeds, en de weg erheen dus ook. Er zullen afslagen en kronkelpaden genomen moeten worden, en af toe is er een cul-de-sac.'

Deze afslagen en kronkelpaden zijn duidelijk merkbaar. Heerma van Voss heeft zijn reis in de breedst mogelijke zin opgevat en laat geen pad onbenut. Hij duikt in de historische geschiedenis van angst en de rol die het speelt in de afgelopen eeuwen, ook onderzoekt hij de filosofische kijk op angst en gaat daarvoor terug naar de tijd van Darwin en Aristoteles, hij duikt in zijn eigen familiegeschiedenis en in de geschiedenis van de farmaceutische industrie en hoe angst daardoor gemedicaliseerd is. Deze paden lopen dwars door elkaar heen en het verhaal heeft geen duidelijke kop en staart. Het heeft daardoor veel weg van een literaire studie waarbij hij zijn persoonlijke verhaal heeft gebruikt als kapstok. Achter in het boek is een bronnenlijst bijgevoegd met alle bronnen die Heerma van Voss heeft geraadpleegd. En dat is eigenlijk alle literatuur die hij over angst kon vinden.

De vraag is welke lezers interesse hebben in het boek van Heerma van Voss. Hij beschrijft in zijn boek dat er een kloof is tussen mensen die wel angst- en paniekgevoelens hebben ervaren en mensen die dat niet hebben en dus niet kennen. Het is voor mensen die deze gevoelens niet kennen onmogelijk om te begrijpen hoe het is om angstgevoelens te ervaren. Dan verval je in metaforen waarvan mensen zich misschien een voorstelling kunnen maken, maar het nooit helemaal zullen begrijpen. Mensen die zelf last hebben van paniek- en angstklachten zullen waarschijnlijk interesse hebben in een boek over dit onderwerp, maar het is twijfelachtig of zij klaar zijn voor de confronterende conclusies die Heerma van Voss in zijn boek trekt. Hij plaatst terecht vraagtekens bij de gewenstheid van het label angststoornis door de geestelijke gezondheidszorg. Een stoornis betekent namelijk dat je ziek bent en een ziekte willen we ...? Juist ja, genezen! Maar wat voor effect heeft het als je wordt verteld dat je niet ziek bent, maar dat de angst een onderdeel is van wie jij bent als persoon? En weet je raad met alle (wetenschappelijke) informatie die je krijgt voorgeschoteld?

‘In werkelijkheid gaan de angsten door, voor velen van ons. Ik zal die kwetsbaarheid nooit kwijtraken, hoe graag ik dat ook zou willen. Het zal tijden goed met me gaan, en dat geluk zal als vanzelfsprekend aanvoelen. Dan zal die vanzelfsprekendheid verdwijnen. Daarna het geluk. De oude vijand zal zich roeren, het monster. Maar het geluk komt terug, is er weer. Niet. Wel. Niet.’

Misschien blijkt uit het verhaal van Heerma van Voss nog wel het meeste dat angst altijd al een ongrijpbaar fenomeen is geweest. Het bestaat al eeuwenlang, weliswaar onder andere noemers, maar de symptomen komen nagenoeg overeen. Hoe harder je probeert weg te rennen, hoe harder het achter je aankomt. Het is een persoonlijk proces en het zal voor iedereen verschillend zijn wanneer je klaar bent om te stoppen met rennen en de angst aan te kijken. Als je op dat punt bent aangekomen, zal dit boek ook onderdeel uitmaken van jouw reis.