Het houdt pas op als we gaan praten

Vermomd als chimpansee in een bellboy-outfit opende de Britse kunstenaar Banksy in 2017 'The Walled Off Hotel’. Het is zijn eigen kunsthotel in de heilige stad Bethlehem, pal gelegen aan de hoge scheidingsmuur die Israël om de Palestijnse gebieden bouwde. Bij gemis aan uitzicht zorgen Banksy’s schilderingen voor extra verfraaiing van de luxekamers. Maar ook op de kilometerslange muur liet hij diverse statements achter, zoals de afbeelding van Apeirogon, het nieuwste boek van Colum McCann. Wil het Palestijnse meisje over de muur heen vliegen? Vluchten naar de vrijheid?

Apeirogon omvat een stuk geschiedenis van Israël en Palestina. Twee landen zowel gescheiden als verbonden door oorlog, dood, politieke strijd, zionisme, kunst, cultuur, wetenschap, gewortelde angsten, Holocaust, rancunes, ballingschap, gestolen land. Maar bovenal is Apeirogon het persoonlijke verhaal van de Palestijn Bassam Aramin en de Israëliër Rami Elhanan, die hun dochters (Abir 10 en Smadar 14 jaar) verloren door de eeuwigdurende oorlog en haat tussen hun beider landen. Maar geen oorlog en haat voor deze vaders. Zij willen vergeven, zij willen vrede. Als prominente leden van de Israëlisch-Palestijnse organisaties ‘Strijders voor Vrede’ en ‘Parents Circle’ reizen ze de wereld rond om hun verhaal te vertellen, om te blijven zoeken naar die verbintenis, altijd met een sprankje hoop op een goed resultaat.

McCann is geen verhalenverteller in de klassieke zin des woords en hier hanteert hij sowieso een bijzondere schrijfstijl. Het is imponerend hoe hij in 1001 hoofdstukken (subtiele verwijzing naar De vertellingen uit Duizend-en-één-nacht) van een of anderhalve pagina, een alinea of een regel, kriskras, niet-chronologisch en vanuit meerdere perspectieven door de geschiedenis gaat. Zelfs in een alinea of een enkele zin weet hij de absolute kern te raken. Zo dwingt hij vragen af, prikkelt tot nadenken over hoe het moet zijn om te leven in Israël of in Palestina. Hij legt verbanden, slim en scherpzinnig. De getrokken parallellen zijn soms zo onopvallend, dat je goed moet opletten, willen ze je niet ontgaan. McCann is niet alleen een empathische verteller maar ook een intelligente puzzelaar. Net als in zijn eerdere boek Laat de aarde draaien vormen alle stukjes uiteindelijk een geheel. Zo ook in Apeirogon, maar dan complexer, mistroostiger en minder hoopvol, wat ongetwijfeld te maken heeft met de impact van de geschiedenis en het persoonlijke verhaal van de twee vaders en hun families.

Interpretatie op interpretatie, angst op angst, moed op moed, controles op controles, vernedering op vernedering, rubberkogel op rubberkogel, droefheid op droefheid, moord op moord, bom op bom, Jood op Arabier, graf op graf, bloem op bloem, Abir en Smadar, herhaling, herhaling, herhaling. De kracht zit 'm in de herhaling, net als in McCanns rode draden en getrokken parallellen uit de geschiedenis. Alsof hij in de terugkeer en de vergelijkingen het belang wil beklemtonen, dat we móéten onthouden, voor beide vaders, voor beide landen. Het werkt. Het komt binnen.

In 1974 danste Philippe Petit op een tussen de Twin Towers gespannen koord. In 1987 deed hij een dergelijk waagstuk ook boven het Hinnomdal in Jeruzalem, van het joodse naar het Arabische deel van de stad. McCann beschrijft de koorddans in meerdere hoofdstukjes. Als pleiter voor vrede had Petit zijn ene been versierd met de kleuren van de Israëlische vlag, het andere met die van de Palestijnse. In zijn broekzak een witte duif die hij midden op de 300 meter lange kabel de vrijheid gaf. Onder Petit een uitzinnig en massaal klappend publiek.

Naast hun persoonlijke precies in het midden geplaatste transcripties gaven Aramin en Elhanan de auteur verder volledige toestemming hun woorden en wereld vorm te geven en te herscheppen. Wát een terecht vertrouwen, want McCann schreef met veel respect een intellectuele en tevens intieme roman. Briljant.