Een sublieme, onvervalste nagelbijter

Na zes jaar stilte is de Amerikaanse thrillerauteur John Katzenbach terug. En hoe! In zijn nieuwste boek De professor staat de pornografische criminaliteit op het world wide web centraal. Binnen dit thema verweeft Katzenbach een vilein spel van macht en onderwerping waarbij de verkregen kick minstens zo belangrijk is als het commerciële gewin. Het getuigt van lef dat hij deze immorele wereld combineert met die van dementerenden. In beide werelden bent u hoe dan ook verzekerd van het ultieme angstgevoel.

De 16-jarige Jennifer Riggins ontvlucht haar huis, weg van moeder en haar louche vriend, weg van alle pesters op school. Met gestolen geld en een creditcard haast ze zich naar een nog onbekende bestemming. New York, Miami, Nashville? Maar onderweg wordt Jennifer met brute snelheid een bestelbusje ingeslagen. Door de klappen raakt ze bewusteloos. Als ze weer bijkomt ligt ze op een bed in dun ondergoed, handen en voeten aan kettingen gebonden, over haar hoofd een zwarte kap. Jennifer wordt overvallen door onbeheersbare angst- en paniekgevoelens, die nog heviger zouden zijn als ze had geweten dat ze op dat moment wereldwijd live bekeken wordt. Michael en Linda, oprichters van de extreem beveiligde website Whatcomesnext.com — een soort Truman Porno Show — zijn zojuist gestart met hun Serie #4. Lieden van allerlei pluimage betalen grof voor elke stap in de show. Men mag zelfs suggesties ter verbetering doen, want Michael en Linda verheffen onvoorspelbaarheid tot een kunst. Meisje Nummer 4 is anders, verfrissend, veelbelovend, hun grootste succes tot nu toe. En het gretige publiek houdt van haar. Nog wel, want de ommezwaai van verslavende begeerte naar verveling is onverbiddelijk.

Na maandenlang geplaagd te zijn door vlagen van geheugenverlies, krijgt Adrian Thomas een onheilstijding: hij lijdt aan een agressieve en dodelijke vorm van dementie. Als gepensioneerd hoogleraar psychologie kent hij de gevolgen van deze neurologische afwijking. Hij wil het noodlot niet afwachten en besluit tot zelfdoding. Maar het toeval bepaalt ieders leven, ook dat van Adrian. Hij ziet hoe een meisje op klaarlichte dag wordt ontvoerd, het achterblijvende knalroze petje is de enige aanwijzing dat hij het zich niet heeft verbeeld. Nog in de beginfase van zijn ziekte herkent Adrian drommels goed de hallucinerende effecten. Hij ziet, hoort en voelt zijn overleden dierbaren: zijn vrouw, zoon en broer. Ze stimuleren hem om het meisje te redden en door hun adviezen volhardt hij in zijn zoektocht. Maar Adrians wereld wordt steeds warriger en kleiner. Bovendien moet hij rechercheur Terri Collins nog zien te overtuigen.

Katzenbach kruipt diep in de hoofden van zijn personages. Hij weet ons te ontroeren met de verder wegglijdende Adrian en schetst geloofwaardige gedragskenmerken die bij een dementieel syndroom horen. Maar nog intenser beschrijft hij de gevoelens van de gedesoriënteerde en zwaar vernederde Jennifer. Haar gedachten en belevingen grijpen je naar de strot en gaan gepaard met morele obstakels die je eerst zelf moet zien te overbruggen. Want Katzenbach geeft je het gevoel een vunzige voyeur te zijn, zoals de zwaar opgefokte personen die Serie #4 gefascineerd volgen. Maar je kunt niet anders dan doorlezen, want de gruwzame beelden werken — net als de show — verslavend, waarbij goedgedoseerde cliffhangers het niet makkelijker maken.

Elke koppeling van de harde pornowereld met die van de schemerige dementie lijkt ongepast, maar Katzenbach heeft vast goede overwegingen gemaakt. Dementie maakt de wereld onzeker en kleiner, het dagelijkse besef is weg. Iemand wordt angstig, achterdochtig, hallucineert, raakt gedesoriënteerd en weet in bepaalde situaties niet meer hoe te handelen. Eén verkeerde reactie vergroot de angst en de paniek. Men creëert een eigen werkelijkheid waarna uiteindelijk 'het geestelijke leven dooft'. Ziehier parallellen met de mentale gesteldheid van meisje Nummer 4.

Het is absoluut Katzenbachs verdienste om bij deze pornoscene niet te verzanden in platvloersheden en makkelijke scoringsdrift. Hij beschrijft een rauwe werkelijkheid en overstijgt in alle opzichten de oppervlakkigheid. De professor is een sublieme, onvervalste nagelbijter die nog lang blijft nazinderen. Mede door de uiterst originele invalshoek verdient Katzenbach de volle mep aan sterren. Niet geschikt voor watjes en ouders van pubermeisjes.