Verpletterende persiflage op het management

Dubieuze, psychologische rollenspelen zijn niet nieuw. Denkt u bijvoorbeeld aan het beruchte gevangenisexperiment van Zimbardo (1971) of Milgrams ‘gedragstudie van gehoorzaamheid’ met de vermeende toediening van elektrische schokken (1963). Wellicht interesseerde Pierre Lemaître zich al voor dit soort experimenten, maar zijn directe inspiratie voor Rollenspel vloeit voort uit een aanstootgevende gijzelingsaffaire bij France Télévisions in oktober 2005, waarbij het kader de werknemers op hun loyaliteit testte. Lemaîtres motivatie is echter niet zo belangrijk, het verhaal is zo goed als het is. De doorgewinterde thrillerlezer zal namelijk genieten van deze verpletterende, hoogst bizarre en zwartgallige persiflage op werkloosheid en de macht van managers.

De 57-jarige Alain Delambre, ex-humanresourcesmanager, is sinds vier jaar werkloos. Voor een hongerloontje sorteert hij dozen in een fabriek, drie uur per dag. De armoedegrens al voorbij, staat het water hem en zijn vrouw tot aan de lippen. Als uitgestotenen van de economische maatschappij heeft hun sociale leven het nulpunt bereikt. Midden in deze uitzichtloze situatie reageert Alain op een advertentie voor een betrekking als HR-assistent. Tot zijn verbazing hoort hij als oudere bij het handjevol laatste kandidaten. De adder onder het gras is dat het bedrijf twee vliegen in één klap wil slaan. Tijdens een gesimuleerde gijzeling op de werkplek moeten de HR-kandidaten vijf onwetende topfunctionarissen van het bedrijf op hun moed, stressbestendigheid en trouw beoordelen. Op hun beurt worden de HR-kandidaten door de directie getest op hun capaciteit dit rollenspel achter de coulissen te beïnvloeden c.q. de zwakke en sterke punten van de “gegijzelden” onder extreme druk bloot te leggen. Nietsontziend en immoreel, maar dat is Alain toevallig ook. Volgens beproefde managementtechnieken bepaalt hij inventief zijn eigen strategie. Voordat de gijzeling begint, is Alain tot in detail op de hoogte van de opdrachtgevers, hun vijf te gijzelen topfunctionarissen en de psychologische stadia die gegijzelden doorlopen.

Rollenspel doet denken aan een moderne versie van het david-en-goliathverhaal, de zwakke tegenover de sterke. Je kunt veel van de op ramkoers liggende Alain vinden, maar gebrek aan moed valt hem niet te verwijten. Je voelt zijn vertwijfeling, maar ook zijn diepe motivatiedrang om terug te keren in de ratrace van de almachtige werkmaatschappij. Voor dit doel is alles geoorloofd. De wijze waarop Alain zijn eigen verdorvenheid keer op keer met enige zelfspot naar de lezer toe verdedigt, getuigt van uitstekend psychologisch inzicht van de auteur.

Lemaître vertelt adembenemend. Moeiteloos prikt hij door de karakters van de machtige bazen heen en markeert hij feilloos de arrogantie van de werkende klasse en het meedogenloze spel dat managers met hun aangeleerde managementtechnieken beoefenen. Maar Lemaître toont ons ook de keerzijden: menselijke zwakte, mentale opdonders, verdriet en ontvankelijkheid. Alles afgeroomd met een vleugje wrange humor. De allergrootste verdienste zit hem echter in de magistrale plotwendingen. Iedere stap van Alain verrast je en elk deel van het in drieën opgesplitste verhaal eindigt met een cliffhanger. Aan het einde van het eerste deel ontkom je niet aan een licht gevoel van teleurstelling. U kunt gerust zijn, dit duurt slechts een luttele pagina en verandert dan in een gevoel van verrukking vanwege de briljant gevonden ommezwaai in deel twee. Chapeau! Er is maar één conclusie mogelijk: Pierre Lemaître won geheel terecht de Europese thrillerprijs '‘Prix du Polar Européen'’!