De kwetsbaarheid van de mens, gefileerd in optima forma
Hoe kunnen haat en discriminatie heimelijk en sluipend tot volle wasdom groeien als men bij de onnadenkende mens de juiste psychologische trucs weet uit te halen, de juiste snaar weet te raken? Philippe Claudel laat er in dit meesterwerk geen twijfel over bestaan.
Ging het in zijn eerdere Het verslag van Brodeck om de meedogenloze jacht op Joden en de tomeloze haat jegens deze bevolkingsgroep, in Schemering zijn de moslims de dupe. Claudels opzet en vurige vastleggingen bevatten zowel een uitleg als een waarschuwing: de menselijke natuur verandert niet, de massa volgt. De auteur fileert de kwetsbaarheid en de domheid van de mens in optima forma, geeft aan hoe met de juiste nauwelijks merkbare beïnvloeding een kwaadaardig spel met de menselijke geest wordt gespeeld. De wat grotesk en kolderiek neergezette personages maken de dienst uit met hun onbezonnen houding en quasi morele overtuigingen, maar ze werken ondertussen langzaam naar een verschrikkelijk en uiterst wreed doel toe. Gebrek aan mensenkennis kun je deze figuren niet eens verwijten, want ze bespelen op gewiekste wijze de menselijke geest, met als doel wel of niet bewuste geestelijke chantage.
Dit psychologische spanningsveld voel je gedurende het gehele boek. De langzame opbouw en het taalgebruik zijn stilistisch van hoog niveau, net als de bij gelegenheid ironische ondertoon waarmee de personages stuk voor stuk treffend worden beschreven. Maar een beetje lezer laat zich niet foppen door wat koddigheid en voelt het vileine. Dat weet Claudel ook wel.
Twee boeken van dezelfde auteur met elkaar vergelijken is meestal onwenselijk, maar hier ontkom je er niet aan. Het verschil met Claudels eerdere Het verslag van Brodeck is dat daar de kracht van de eenling centraal staat. In Schemering is het de kracht van de massa, ontstaan door slinkse en haatdragende invloeden van buitenaf. Claudels duidingen zijn echter onmiskenbaar dezelfde: het uitsluiten van groepen door haatzaaien, geweldplegingen, intimidaties en het slachtofferen van een minderheid. Ze zijn van alle tijden.
Bij het lezen van dit soort verhalen is de emotie lastig meetbaar, maar hier sijpelt zij langzaamaan door tot in je botten. Claudel blinkt uit in dit angstaanjagende en onheilspellende verhaal met die gruwelijke ondertoon. Juist nu actueel omdat verleden heden lijkt te worden en we in dit heden weer lijken terug te grijpen naar het verleden. Niet eenvoudig en zeker niet wenselijk. Lees en leer.
(*) https://www.hebban.nl/recensie/robert-van-der-meiren-over-schemering
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Anneke Gieling
Gesponsord
Aan het lot kun je niet ontsnappen ... of wel?
Intermezzo is een prachtige roman over broers en geliefden, van dé literaire stem uit Ierland.
Door de late middeleeuwen letterlijk aan te raken blaast Van Loo ons verre verleden meer dan ooit nieuw leven in.
Een ode aan de Hollandse keuken en de smaak van thuis.
Meer dan 200 recepten voor de kerstdagen.
Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Het leukste cadeau voor iedereen: lol verzekerd!
Toine Heijmans neemt zijn lezers mee naar de uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis.
Een roman over iemand die floreert als onderzoeker, maar zich het comfortabelst voelt als ze zelf in de schaduw blijft
In Lijtje deelt Harmen van Straaten ontroerende, grappige en herkenbare verhalen over zijn dementerende moeder.
De schitterende beelden en poëtische teksten vertellen het verhaal van een bijzondere vriendschap, tussen het meisje en de drie dieren.
Een magisch coming-of-age-verhaal over een jongen die zijn eerste weekend zonder zijn ouders doorbrengt. . . en een leeuw die op hem komt passen.
Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Deze nieuwe fase kan er een zijn van vreugde, vervulling en verdieping.
De Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
De auteur van Het meisje in de trein is terug! Ligt de waarheid op het eiland begraven?
Kenia, 1926. De jonge Ivy staat voor grote uitdagingen. Ondertussen is Ranjana, een jonge Indiase vrouw, op de vlucht.
Een nieuwe, inclusieve geschiedenis van het vroegst bewoonde continent van de wereld.
Een prachtig overzicht van de liefdespoëzie, van de vroege middeleeuwen tot nu
Hoe kunnen we ons een weg banen door dit alles?
Drie jaar geleden overleed haar beste vriendin, en sindsdien staat Erins leven stil.
Kenia, 1910. Als de jonge Ivory meereist met haar vader op safari, wordt ze onmiddellijk verliefd op het land en de natuur
