Dienstkloppers met kadaverdiscipline

Michal Citroen wier vader en opa de Tweede Wereld Oorlog overleefden, hoort pas jaren later hoe de oorlog voor hen is geweest. U wordt door niemand verwacht is vooral het verhaal van haar opa. Citroen schrijft helder en gedetailleerd, maar levert vooral een boeiend verslag af, dat terecht is betiteld als haar levenswerk. Ze verslaat, informeert, neemt nauwelijks enig standpunt in. Later in het boek staat ze zichzelf voorzichtige vergelijkingen met het heden toe. Maar het waardeoordeel laat ze aan de lezer over, net als de emotie die er behoorlijk insluipt.

Het is lastig om dit gedocumenteerde verslag op zijn merites te beoordelen, want je kunt alleen maar woede voelen over hoe joden na terugkomst werden “verwelkomd”. Medeleven en fatsoen ontbraken. Ambtenaren reageerden autoritair, intolerant en gevoelloos, soms bij de beesten af. De Nederlandse overheid faciliteerde hiermee niet alleen voor en tijdens WO II het antisemitisme, maar ook erna, liet het als een etterende wond aanzwellen. De weinige overlevenden waren al beroofd van werk, huis, bezittingen en soms ook van hun ondergedoken kinderen over wie nog jarenlang werd gesteggeld door allerlei instanties, waardoor een mentaal aangetaste generatie opgroeide. Gesteund door de overheid konden halsstarrige “bewariërs” weigeren om joodse bezittingen aan hun rechtmatige eigenaars terug te geven, vaak gepaard gaande met geldelijke eisen en grove beledigingen. Mensen die dus niets en niemand meer hadden, werd alle hulp geweigerd. Sterker nog: de burgers voelden zich gesteund door een in feite stuurloze bureaucratie. Let wel! De meeste joden waren gewoon Nederlands staatsburger, geen vluchteling. ‘Terugkeer ongewenst’ was het credo. Charles Lewinsky schreef het al. Een van de meest harteloze wreedheden was wel dat direct na de oorlog dakloze joden in Westerbork werden opgesloten, gezamenlijk met gevangengezette collaborateurs, NSB’ers en SS’ers.

De kille cijfers blijven bloedstollend: Er gingen vanuit Nederland van de 160.000 joden 107.000 op transport naar de vernietigingskampen. Daarvan kwamen er 5.000 terug. Naar schatting 27.000 joden doken onder, waarvan een derde alsnog werd opgepakt. Echter decennialang moest de illusie van eensgezindheid met de joden hoe dan ook overeind blijven. De Februaristaking was hét herhaalde toonbeeld van Nederlands verzet. Maar hoe schrijnend is de werkelijkheid vergeleken met de ons omliggende landen, waar het verzet tegen de nazi’s veel effectiever was, waar procentueel een aanzienlijk aantal minder joden op transport werd gezet en de dood vond. Niets ten nadele van de dappere verzetsstrijders die er natuurlijk ook waren en het moesten bekopen met martelingen en dood.

Enig (financieel) rechtsherstel vanuit de regering kwam vele decennia later. De joden moesten eerst jarenlang het causale verband bewijzen tussen hun lichamelijk leed en WO II. Schier onmogelijk uiteraard. In feite moesten ze alles opnieuw doormaken, herbeleven, voor een schamele uitkering. Onmenselijk, en velen lieten het dan maar liggen, hadden geen kracht meer.
Ook vormen van excuses bleven uit en kwamen uiteindelijk veel te laat, 75 jaar na dato, zoals we onze lakse overheid kennen. Met o.a. Groningen en de Toeslagenaffaire voor ogen, lijkt het alsof men nog steeds niets heeft geleerd.
Het woord beschamend voldoet bij lange na niet, misschien algehele verbijstering?



(NB: meer een leesbelevenis dan een recensie)