Tweeling van de collaboratie

In Het verdriet van Vlaanderen lezen we het verhaal van de familie Verschueren/Van den Broecke. Hein en Toon zijn kinderen van een familie van ‘zwarten’. Zo noemde men collaborateurs na de oorlog in België. De vader van de tweeling, ook wel HVdB, was een bekende collaborateur die meegevochten heeft met de waffen-SS. Hun moeder, Lies, was hier secretaresse van het hoofd van de Belgische SS. Nonkel Twan was een van de grootste schurken die Vlaanderen ten tijde van de oorlog kende en ook nonkel Leo en Marc waren betrokken bij de SS. Bompa en Bobonne waren op zijn minst Duitsgezind. Hoe zijn Hein en Toon opgegroeid in deze familie en hoeveel hebben ze meegekregen van het duistere verleden van hun familie?  

Kristien Hemmerechts gaat samen met de tweeling op zoek naar antwoorden. We kennen Hemmerechts van haar indrukwekkende oeuvre in het Nederlandstalige literaire veld. Ze schreef meerdere romans, essays en autobiografische werken. Haar schrijfstijl wordt vaak omschreven als afstandelijk. Ze registreert feiten en vertelt een gebeurtenis zonder te moraliseren. Dit zien we ook hier terug. Beetje bij beetje vertelt ze ons de geschiedenis van de familie van Hein en Toon. Zeer fragmentarisch en met weinig drama komen de feiten langzaam boven water. Wat Hemmerechts heel goed doet, is dat ze hierbij alle kanten, alle aspecten van het verhaal belicht. Het vereist een sterk staaltje journalistieke nuance om je niet mee te laten slepen door alle tragische verhalen en hier meteen een oordeel over te vellen. Met een gevoelig onderwerp als de collaboratie is het moeilijk om niemand voor het hoofd te stoten. Hemmerechts slaagt hier heel knap in. Ze pakt het onderwerp met zijden handschoentjes aan. Knap gedaan, maar is het ook nodig?  

De voorzichtige aanpak maakt het boek soms wel erg taai om te lezen en moeilijk om doorheen te komen. Elke alinea staat bol van feiten en opsommingen, namen die op verschillende manieren worden geschreven, nieuwe familieleden, verre buren en vrienden die bij het verhaal betrokken worden. Het is geen boek voor de onoplettende lezer. Het is wel een boek om bij stil te staan en goed de tijd voor te nemen. Als je door de feiten en namen heen leest, kun je namelijk heel wat leren.

De Tweede Wereldoorlog blijft een fascinerend onderwerp om over te schrijven. Ieder die zich eraan waagt ontdekt nieuwe verhalen, schokkende feiten en beseft weer de ernst van de horror die zich toen afspeelde. Des te interessanter is het om de oorlog te onderzoeken vanuit het perspectief van de collaborateurs. We kennen allemaal verhalen en documentaires over de grote namen, over Hitler zelf en zijn trouwste onderdanen. Maar hoe zit het met de gewone (in dit geval) Vlaamse man, die de verkeerde kant koos? Wat waren zijn beweegredenen en waarom besloot hij zich bij de Duitsers aan te sluiten? In Het verdriet van Vlaanderen komen we erachter dat niet alles altijd zo’n helder antwoord heeft. Naar veel vragen blijft men gissen, en als er wel een antwoord komt, is dit niet altijd eenduidig. Goed en fout lopen vaak door elkaar. Hoe is het mogelijk dat een van de belangrijkste Vlaamse SS-ers in de ogen van zijn neefjes een hartelijke en vriendelijke man is? Dit soort vragen krijgen een antwoord in dit boek. Of toch niet?  

Hein en Toon zijn goed terecht gekomen, ondanks de ontberingen die ze in hun vroege jeugd vanwege hun collaborerende familie hebben moeten doorstaan. Ze gaan oprecht op zoek naar het verhaal van hun ouders, zonder bang te zijn voor wat er allemaal boven tafel kan komen. Je kunt niet anders dan oprechte sympathie voor deze twee mannen te voelen. Zoals Hemmerechts zelf misschien al terecht opmerkt was de tijd nu rijp voor een verhaal als dit. Tien jaar geleden was men misschien nog niet klaar voor de onthullende werkelijkheid van dit bijzondere verhaal. De vraag is wel of het boek nu de impact heeft die het zou moeten hebben.