Omvallen en weer opstaan

‘Wie het mooist valt’, de titel van het debuut van Sara Nović, is een oorlogsspelletje dat de tienjarige ik-persoon Ana Jurić met haar vriendjes speelt midden in Zagreb ten tijde van de burgeroorlog in Joegoslavië. Voor de kinderen is de stad, ondanks luchtaanvallen, voedselrantsoenen en barricades, één groot speelplein: “Het tweede was wie het mooiste doodging. Als er een puntentelling was geweest, hadden we vast extra punten gekregen voor een vertraagde val. Postmortale spiertrekkingen of ijlende doodskreten deden het ook goed, mits niet te melodramatisch.”
Met haar doodzieke babyzusje Rahela verlaat Ana met haar ouders Kroatië op zoek naar een Medimission in Sarajevo, Bosnië. De ouders grijpen de kans om Rahela te laten emigreren naar de Verenigde Staten om ondergebracht te worden in een pleeggezin. Op de terugweg worden Ana en haar ouders staande gehouden in het vijandelijke gebied. Ze keren niet meer terug in Zagreb.
Via flashbacks vertelt Ana over haar oorlogservaringen en haar pogingen om te leren leven met de verschrikkelijke trauma´s die ze aan de oorlog heeft overgehouden. In het heden lukt het haar niet om in het reine te komen met haar verleden en in een poging om over haar trauma’s heen te komen keert ze terug naar Joegoslavië.
De beschrijvingen van Nović over Ana’s oorlogservaringen tijdens de Joegoslavische oorlog komen zeker hard binnen, maar niet harder dan overlevingsverhalen van bijvoorbeeld kinderen in de Tweede Wereldoorlog. Elk verhaal over een kind dat in een oorlog moet zien te overleven is even schrijnend. Waar het meer om gaat in dit verhaal is hoe Ana ná de oorlog moet zien te overleven. De oppervlakkige interesse van de Amerikaanse omgeving waar Ana haar tienerjaren doorbrengt, leert haar al snel om haar ervaringen niet meer te delen.
Nović brengt haar Ana tot leven door heel dicht bij haar te blijven. Zo dicht dat het net lijkt of Nović het zelf heeft meegemaakt, wat niet kan omdat de schrijfster zelf pas in 1987 is geboren. Uit het dankwoord blijkt dat vrienden en familie hun verhalen met de schrijfster hebben gedeeld. Het is aan Nović’ schrijfkunst te danken dat uit het samenvoegen van verschillende input en ongetwijfeld haar eigen ervaringen op een later tijdstip ‘Wie het mooist valt’ zo indrukwekkend is geworden. Ze beheerst de kunst van het toevoegen of juist weglaten wanneer dat nodig is. De heftige passages vertelt Nović op een feitelijke, bijna zakelijke toon waarmee voorkomen wordt dat het verhaal melodramatisch wordt, de rustige passages geeft ze net dat extra detail om de aandacht vast te houden.
‘Wie het mooist valt’ is een bijzonder boek, vooral vanwege het onderwerp, het brengt de burgeroorlog in Joegoslavië net iets dichterbij en onthult hoe moeilijk het is om als ‘het meisje dat de oorlog heeft overleefd’ weer vaste grond onder de voeten te krijgen.