Ode aan uitzonderlijke vrouwen

Er zijn maar weinig romanschrijfsters die zo tot de verbeelding spreken als Jane Austen, wiens eigen sobere leven een sterk contrast vormde met dat van haar hoofdpersonages. Privé leek Austen weinig voorspoed te kennen en nauwelijks enige vorm van romantiek. In een tijd waarin een goed en verstandig huwelijk het enige doel van een jonge vrouw was, vormde zij een uitzondering. Net als haar zus Cassandra Austen, die een dienstbaar leven leidde, maar nooit de rol vervulde van echtgenote of moeder. Cassandra en Jane, als de enige dochters uit een gezin met acht kinderen, hadden een zeer hechte band en Janes brieven aan Cassandra vormen voor een groot gedeelte de basis voor haar biografie. Cassandra heeft echter twee derde van haar correspondentie met Jane vernietigd om Janes reputatie niet te schaden.

Het raadsel over wat er in deze brieven staat en wat de precieze beweegredenen waren voor Cassandra om uitgerekend die informatie niet met het nageslacht te willen delen, vormen de basis voor Miss Austen van Gill Hornby. Hornby, zelf ‘gevangen’ tussen twee grote schrijvers (haar man Robert Harris en haar broer Nick Hornby), koos voor haar tweede roman niemand minder dan de oudere zus van Jane Austen als haar hoofdpersonage. In Miss Austen krijgt Cassandra eindelijk een podium als de zorgzame zus, maar geeft zij de lezer ook een kijkje in het leven van een ongetrouwde vrouw die, hoewel ze destijds misschien niet benijdenswaardig was, wel een leven van geluk en eigen keuzes leidde.

Dit alles levert een onderhoudend verhaal op, maar de restricties van Austens erfenis zijn duidelijk voelbaar. Waar bijvoorbeeld A.S. Byatt alle literaire vrijheid had met haar fictieve historische personages in de roman Obsessie – waarin een verborgen correspondentie ook nieuw licht liet schijnen op de relatie tussen twee gerenommeerde schrijvers – moet Hornby rekening houden met wat er al bekend is van Austen om het beeld toch acceptabel te houden. Hierdoor voelt Miss Austen meer aan als een biografie waarin een aantal belangrijke scènes uit de boeken van Jane Austen zijn verweven, maar mist het enige spanning en vernieuwing. Voor lezers die bekend zijn met het werk van Austen is het een feest van herkenning, bepaalde mensen hebben duidelijk model gestaan voor personages uit Austens romans.

Hornby heeft niet alleen geprobeerd heel dicht bij Jane Austen te blijven qua leefomgeving, maar ook qua schrijfstijl. De brieven zijn immers zogenaamd van Jane zelf. Doordat het zo dicht mogelijk bij het origineel probeert te komen, is het onvermijdelijk om te vergelijken. De kracht van Austen was echter niet alleen haar schrijfstijl, maar met name haar specifieke spitsvondigheid die ze tentoonstelt in de dialogen, de handelingen van de personages en de manier waarop ze hen omschrijft. Hornby komt erbij in de buurt met uitspraken als:

'Hij was bang dat het de mensen die het zich het minst kunnen permitteren om ziek te zijn zou aanmoedigen om ziek te worden.'

Maar het raakt het net niet. De personages komen helaas niet tot leven en dat is jammer, want tussen de regels door is Miss Austen een ode aan uitzonderlijke vrouwen. Vrouwen die niet de lijn der verwachting volgden, maar wel broodnodig waren. Die een gezin draaiende hielden, die andere vrouwen hoop gaven of juist iets om op neer te kijken. Vrouwen die misschien niet benijdenswaardig waren, maar wel het verschil maakten. Vrouwen zoals Jane, Cassandra, Martha, Isabella, en Mary-Jane. En dat is de belangrijkste boodschap van Miss Austen. Niet het zoeken naar de reden waarom iemand misschien niet past binnen de conventies, maar juist naar iemands kracht.

'Ze was dat gevoel helemaal vergeten, die diepe, blijde, door goed vrouwelijk gezelschap voortgebrachte voldoening. Wat een zegen dat nogmaals mee te mogen maken.'