Een appel voor de wereldburger van nu

In een land zonder vogels is een roman die zich afspeelt in de toekomst. Wanneer precies is onduidelijk, want er zijn ingrijpende dingen gebeurd. Niet alleen is het klimaat extreem veranderd, Adam Burger, de verteller in dit boek, leeft niet meer in een democratie zoals wij die kennen. Na de Wending, waarin ook het bestuur geprivatiseerd werd, is er een machtsovername van de Koreanen, die ook een andere jaartelling hebben ingevoerd. Adam Burger, ooit een dienstplichtige in het A-tijdperk (Apartheid in Zuid-Afrika) is zo oud, hij weet dus niet meer welk jaar het is. Maar het land zonder vogels is onmiskenbaar Zuid-Afrika. Door de extreme ijstijden, zijn rijke vluchtelingen uit het Noorden met cruiseschepen naar het Zuiden gebracht. Ze wonen in wijken ommuurd met hoge hekken en hebben niets te klagen.

Adam Burger is tijdelijk, maar dat kan ook al anderhalf jaar zijn, aan de kust van Zuid-Afrika. Hij heeft de behoefte om zijn verhaal te vertellen en zo ontstaan er twee verhaallijnen, één cursief waarin Adam in de taal van herinnering terugkijkt op zijn leven wat hij deelde met Sybille, zijn geliefde vrouw, die door de overheid een dodelijke injectie heeft gekregen, omdat ze zonder vergunning een bijbel had. De andere verhaallijn is minder poëtisch, korte zinnen in de tegenwoordige tijd en daarin volgen we Adam Burger in het hier en nu. Zijn dagelijks leven komt in een stroomversnelling als hij wordt betrokken bij het verzet tegen de econocratie, de bestuursvorm die dan gangbaar is.

De roman bestaat uit drie delen. In het eerste deel Fladderen worden de twee verhaallijnen nog met elkaar afgewisseld. In het tweede deel Vliegen, neemt de actie het over en is er geen tijd meer voor reflecties. Adam Burger wordt gevraagd als arts om te helpen op een geheime locatie om een van de verzetshelden te opereren. De Gardisten (geheime politie) komen erachter en er ontstaat een wilde achtervolging met een dramatische ontknoping in deel 3 Landen. Hier komen de reflecties van Adam Burger weer terug, maar het is de vraag of de lezer dan genoeg van Adam Burger weet om zijn daden te kunnen begrijpen.

In een land zonder vogels schetst een toekomst zoals die best wel eens zou kunnen zijn. Niet alleen de elementen van klimaatverandering, maar juist de uitholling van de democratie, het creëren van een nieuwe veilige samenleving waarbij iedereen het goed krijgt en hoe we daar komen, klinkt logisch. Adam Burger realiseert zich te laat hoe onverschillig hij was ten opzichte van al die veranderingen. Juist dat zorgt voor kippenvel. “Zo is de mensheid, als wij het maar goed hebben, stellen we bij de rest niet te veel vragen.” Het is tegelijk het gebrek aan idealisme bij de hoofdpersoon, wat mij stoort tijdens het lezen, wat mij het gevoel geeft door zulke mensen komen we straks in zo’n maatschappij. Maar het is ook de vraag of ik dat al lezend wel goed heb begrepen.

Harry Kalmer was een Zuid-Afrikaanse schrijver, die ik nog niet kende. Hij schreef voornamelijk in de Afrikaans en heeft meerdere boeken en toneelstukken op zijn naam staan. Hij brak pas door bij het grote publiek toen hij A thousand tales of Jo’burg schreef. Zijn eerste roman in het Engels. Iemand typeerde Kalmer als een auteur die buiten de box schrijft. Hij was niet Afrikaans genoeg voor zijn Afrikaanse lezerspubliek en toen zijn boeken in het engels vertaald werden, beschouwde ze zijn boeken als te Zuid-Afrikaans voor buitenlandse lezers.

In een land zonder vogels is een boek wat wel degelijk de landgrenzen van Zuid-Afrika overstijgt. Hoewel ik er typische Zuid-Afrikaanse dingen in herken, zoals de namen van supermarkten, de gewoonte om naar de kust op vakantie te gaan en het wonen achter hoge hekken voorzien van alle comfort, appelleert een land zonder vogels wel degelijk aan de wereldburger, zeker aan hen die onverschillig tegenover de maatschappelijke problemen staan. Het heeft een vlotte schrijfstijl, korte zinnen, veel dialoog, waardoor het makkelijk leest. Hier en daar zijn er zelfs mooie zinnen, die een diepere laag verraden.

Harry Kalmer is in 2019, slechts 64 jaar oud, overleden en dit is zijn laatste boek. Het voelt best raar om een boek te lezen waarin Harry zelf oud had kunnen worden en wat niet is gebeurd. Opvallend is dat Adam Burger en Harry Kalmer tegelijkertijd hun dienstplicht hebben vervuld. Harry Kalmer was wel degelijk een maatschappij kritische schrijver. Het is dus de vraag of Adam Burger werkelijk geen idealisme kent. Uiteindelijk wordt ook Adam Burger ergens door gedreven, daarom vertelt hij zijn verhaal.

Een boek om te bespreken met anderen. Ik kreeg van de uitgever Manuzio een leesexemplaar om deze recensie te kunnen schrijven. Rob van der Veer heeft het op een prettige manier vertaald. #credits