Een bijzonder boek, bijna negentig jaar oud, maar had vandaag geschreven kunnen zijn. Aanrader!

Nou, één ding is zeker: dit is een zeer ongebruikelijk boek. Zoiets heb ik nooit eerder gelezen. Terugkijkend vraag ik me af wat ik eigenijk heb gelezen: was dit een boek een dystopische science fiction? Of is het magisch realisme? Of is het confronterende satire? Al die labels zijn in zekere zin wel van toepassing. Bedenkend dat dit boek in de jaren dertig van de vorige eeuw, zo'n negentig jaar geleden is geschreven en tegelijkertijd nog zo ontzettend actueel voelt.

Voor mij is het boek bovenal een confrontatie met hoe de mensheid grenzeloof hebzuchtig, onverdraagzaam, verbijsterende achteloos en volslagen dom is. Korte termijn winst gaat altijd vóór wat op lange termijn goed is. Handel gaat voor rechtvaardigheid en rechtvaardigheid is optioneel. Veel teksten uit het boek hebben een duidelijk waarneembare satirische ondertoon. Maar zoals bij goede satire het geval is: het legt op pijnlijke wijze waarheden bloot. Dat is in dit boek zeker het geval.

Het verhaal heeft een nogal trage opbouw. Het is regelmatig koddig. Mensen komen er in het verhaal eigenlijk nooit goed af: gierig, naïef, luidruchtig. En de salamanders zijn ongeveer het tegenovergestelde: dienstbaar, gesloten, stil. Daar waar mensen vaak opzichtig en luidruchtig naïef zijn, zijn de salamanders ogenschijnlijk naïef. Aan het einde van het verhaal blijkt dat die naïviteit schijn is en vooral afgeworpen wordt vanwege de ervaringen met mensen. Kijkend naar hoe we als mensheid met de aarde omgaan, met elkaar; je zou je bijna voor kunnen stellen dat dit echt zou gebeuren.

Door de traagheid in het verhaal, de schier onafgebroken uitstapjes van krantenknipsels, wetenschappelijke publicaties, anekdotes en tal van andere teksten, wordt de verhaallijn langzaam maar onvermijdelijk opgebouwd. Dat is erg knap gedaan, maar als gezegd: door de ogen van vandaag gezien wel erg traag. De uiteindelijke escalatie komt daarentegen plompverloren plots. In het laatste stukje van het boek ontstaat het dystopische conflict tussen landen en de Salamanders en het einde komt nóg plotser. Eigenlijk is hooguit uit de context van de opbouw te destilleren hoe het verhaal uiteindelijk af zal lopen. Niet iedereen zal een liefhebber zijn van zo'n open-ish einde van het verhaal. Het draagt er wel aan bij dat het nog een tijd in je hoofd blijft zitten. Al geef ik eerlijk toe: ik zou liever wat minder lang in de opbouw van het verhaal willen zitten zodat er meer tijd en gelegenheid is om het einde van het verhaal verder uit te werken.

Vier sterren.