Ontroerende kneuterigheid tijdens een Wereldoorlog

Wat zou jij doen? Als vrouw van middelbare leeftijd, de eerste spatader al zichtbaar, besluit je in een vlaag van impulsiviteit een jonge Duitse marine soldaat te laten onderduiken in jouw huis. Jullie krijgen een affaire en je hebt je nooit zo bemind gevoeld. Maar je weet dat zodra de oorlog ten einde is, je minnaar je zal verlaten. Het gevoel intens bemind te zijn zal je ontglippen. Zo tussen de vingers door, weggevlogen alsof het er nooit geweest was.

Lena Brücker besluit haar onderduiker en veel jongere minnaar Hermann Bremmer (verder in het boek ‘Bremer’ genoemd, red.) niet te vertellen dat de oorlog voorbij is. Ze maakt heerlijke gerechten voor hem met de minimale ingrediënten die beschikbaar zijn in oorlogstijd. Wat hebben de Tweede Wereldoorlog en een spannende romance te maken met curryworst? Veel, zo blijkt uit deze novelle van Uwe Timm (1940). Een anonieme protagonist gaat op bezoek bij de intussen bejaarde Lena Brücker om te achterhalen of zij daadwerkelijk de ontdekker van de curryworst is.

Uwe Timm heeft zijn sporen in Duitsland al meer dan verdiend. Zijn proza is vaker gerelateerd aan het thema de Tweede Wereldoorlog. Hij had een oudere broer die zich vrijwillig bij de SS aanmeldde en in 1943 overleed. Timm onderzocht de motieven van zijn broer in de roman Mijn broer bijvoorbeeld. De ontdekking van de curryworst verscheen voor het eerst in Duitsland in 1993, is al in meer dan twintig talen vertaald en werd verfilmd in 2008. In augustus 2017 werd de novelle voor een tweede keer herdrukt in Nederland. Timm noemt zijn schrijfstijl zelf: ‘Ästhetik des Alltags’, de esthetiek van alledag. Dat is inderdaad een treffende omschrijving van de stijl en de plot in deze novelle. Dit romantische boek is grappig en ontroerend en dat ten tijde van een Wereldoorlog. Door de korte en goed getroffen zinnen die zijn behouden in de vertaling van Gerrit Bussink (1944), leest het boek razendsnel uit.

De kenmerkende stijl van Timm is ook in deze novelle ruimschoots aanwezig. Ook al is er altijd dreiging op de achtergrond, de gebeurtenissen doen soms denken aan een aflevering van Man bijt hond. Zo is het ontroerend kneuterig hoe Lena Brücker het hart van haar jonge onderduiker (tevergeefs) probeert te winnen door hem lekker eten voor te schotelen. De eenvoudige schrijfstijl zonder opsmuk versterkt die kneuterigheid alleen maar:

“Ze had twee boterhammen voor hem klaargezet, een beetje margarine, maar ze had er net als in een hotel twee klaverblaadjes van gemaakt.”

Timm lijkt te willen zeggen dat er alledaagsheid aanwezig is, in welke situatie dan ook.

En zo zijn er veel voorbeelden te noemen. De tegenstelling tussen de simpele schrijfstijl en de huiselijkheid en kneuterigheid van het plot, terwijl op de achtergrond een oorlog wordt verloren, maakt deze novelle ijzersterk:

“Lena Brücker probeerde in de kantine telefonisch worteltjes te bestellen om in de vitaminebehoefte van de organisatoren van de voedseldistributie te voorzien, terwijl op de radio verslag werd gedaan van de laatste en allerlaatste, en tegelijkertijd steeds beslissender gevechten van de Duitse troepen om uit de omsingeling te geraken, zich te kunnen terugtrekken en hergroeperen.”

De novelle heeft niet meer en niet minder nodig. Met deze herdruk mogen we ons in onze handen knijpen.