Hoge verwachtingen

Jubelende aanbevelingen op de kaft zijn altijd een beetje gevaarlijk. Ze wekken verwachtingen die het boek maar moet waarmaken. En eerlijk gezegd maken ze mij bij voorbaat wat sceptisch: de uitgever wil wel érg graag dat we dit boek met zijn allen geweldig gaan vinden. Ik bepaal dat liever zelf.
Eenmaal uitgelezen laat Xerox met een dubbel gevoel achter. Veldmans taal is inderdaad helder en soepel en er zitten grappige vondsten in haar debuut. De anonimiteit van de kantoorcollega’s zet ze raak neer door ze alleen met hun functie aan te duiden: “Marketing draagt schoenen die altijd nieuw lijken.”
Ik vermoed dat Veldman een literair spel heeft willen spelen met die anonimiteit en inwisselbaarheid, maar daar vliegt ze uit de bocht. Dat zij de hoofdpersoon naamloos en de plaats van handeling inwisselbaar wilde houden, begrijp ik, maar de manier waarop ze dat doet, voelt erg gekunsteld aan. Als er staat “’Hé [mijn naam],’ zegt hij.” of “’Ja, het was op [naam zender].’”, krijg ik niet het gevoel dat ik geniale nieuwe literatuur lees. Het ziet er eerder uit alsof Veldman tijdens het schrijven nog wist hoe haar hoofdpersoon moest heten en dat voorlopig tussen vierkante haken zette om later in te vullen. En dat vervolgens vergeten is te doen. Ze doet hetzelfde met de stad waarin haar verhaal zich afspeelt. Behalve dat ik dat wederom niet zo mooi vind (jolige toeristen zeggen “What happens in [naam stad] stays in [naam stad]”), is het nogal kunstmatig. Veldman schrijft immers over grachten en duiven en de eerder genoemde toeristen zijn zo jolig omdat ze een coffeeshop zoeken, allemaal – tamelijk clichématige – ingrediënten waarin we direct [naam stad] herkennen.
Mogelijk moeten we dit allemaal toeschrijven aan de ietwat verwarde staat van de vertelster. In het deel waarin niet zij, maar haar printer aan het woord is, blijven dit soort kunstgrepen namelijk achterwege. De alwetende printerstem legt droog maar precies bloot waar het wringt door de sociale achtergrond van de hoofdpersoon, en maakt daarmee een klein beetje waar wat zo ronkend op het omslag werd beloofd: dat dit boek de impact van een jeugd in armoede en achterstand op een mensenleven toont. In het relaas van de naamloze vertelster komt die impact wel aan bod door een onophoudelijk gemopper op ‘de rijken’, maar de armoede wordt zelden invoelbaar. Dat is jammer, want waar dat wel lukt, lukt het meteen goed: “Danny … draagt altijd dezelfde trainingsbroek. Met gym hoeft hij zich nooit om te kleden.” Als Veldman meer aandacht had besteed aan dit soort pure, schrijnende details, had Xerox flink aan kracht kunnen winnen.