Het ongelofelijke verhaal van de stamhouder

Alle familiegeschiedenissen zijn misschien gelijk, maar sommige zijn gelijker dan anderen. De stamhouder – Een familiekroniek  van Alexander Münninghoff (1944) is echter een van de mooiste en opmerkelijkste familiegeschiedenissen. Al lezend val je van de ene verbazing in de andere en begin je als vanzelf stilletjes op zoek te gaan naar inconsistenties en ongerijmdheden. Want: het kàn niet waar zijn.

En toch is De stamhouder een licht geromantiseerde versie van het ware verhaal van zijn familie. Kort samengevat: zijn grootvader, afkomstig uit Laren, raakte als handelaar en industrieel begin twintigste eeuw verzeild in Riga, Letland en werd daar puissant rijk, verloor alles toen hij eind jaren dertig bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog naar Nederland vluchtte. Bouwde in Nederland opnieuw een imperium op, dat daarna, grotendeels, door economische omstandigheden en onzakelijke opvolgers ineen zeeg. Wat zich daaromheen aan huwelijken, buitenechtelijke relaties, hoogte- en dieptepunten, onmogelijke keuzes (tégen de communisten die ons alles hebben afgenomen, dus vóór de nazi’s) heeft afgespeeld, de vele manieren waarop al die mensen door en uit oorlogen en crises zijn gekomen, de moed en creativiteit van sommigen daarin, en het verleden dat altijd als een zware sluier over de onderlinge relaties hing: het is veel, veel meer dan er in wat voor familie dan ook gebeurde.

Het boek is geschreven als een roman, scènes uit het verre verleden worden beschreven alsof Münninghoff er zelf bij was, en dat maakt het verhaal sterker en leesbaarder. Als het verhaal het einde van de twintigste eeuw nadert vermijdt Münninghoff zichzelf langzaamaan tot hoofdpersoon te laten uitgroeien. Gelukkig heeft hij over een deel van zijn eigen leven lang geleden al een ander prachtig boek geschreven: Tropenjaren in Moskou (1991). De stamhouder is een prachtige bijdrage aan de sociale geschiedenis van de twintigste eeuw. En tevens een mooi verhaal over de Baltische staten. Wie Baltische Zielen van Jan Brokken mooi vond, moet dit zeker lezen (en andersom). Münninghoff was een vooraanstaand journalist van de Haagsche Courant, van wie je lang geleden al wist dat hij iets bijzonders had: als schaker, als schrijver, als Ruslandkenner. Maar niet dat er zo’n verpletterend verhaal achter zat.