Trieste portretten

Waarom wordt een spannend boek als 'literaire thriller' gepresenteerd? Niet omdat de auteur dat wilde, want die heeft daar waarschijnlijk helemaal niets over te zeggen gehad; het is vooral een besluit waartoe de marketingafdeling van de uitgeverij het initiatief neemt. Literaire thrillers verkopen immers goed! Maar dan nog moet de vlag de lading dekken. In literaire thrillers gaat het niet alleen om de misdaad zelf, maar spelen andere zaken minstens zo'n belangrijke rol; psychologische verwikkelingen bijvoorbeeld, of maatschappelijke thema's. Maar hoe belangrijk mogen die thema's worden? Wanneer is een literaire thriller geen thriller meer maar gewoon een literaire roman met een bepaalde dosis spanning?
Die vraag werd opnieuw actueel tijdens het lezen van de nieuwe Denise Mina, In de stille nacht. Het is zeker een boek met een spanningselement. Op een avond wordt ergens in een buitenwijk van Glasgow een huis door twee gemaskerde mannen overvallen. Ze zijn op zoek naar een zekere Bob. Maar er is niemand in het huis die zo heet en daarom besluiten ze een ander gezinslid als gijzelaar mee te nemen: Aamir Anwar, 'Bobs' vader. Met een kussensloop over het hoofd verdwijnt hij met de overvallers in de donkere nacht. Zijn gezin blijft ontredderd achter. Niet alleen is er de angst om Aamirs lot, maar ook de toestand van dochter Aleesha baart zorgen. Een van de overvallers heeft namelijk met een ongelukkig pistoolschot haar hand verbrijzeld. En dan is er nog het geëiste losgeld: twee miljoen pond. Waar moeten ze in vredesnaam zoveel geld vandaan halen?
Je mag dan een verhaal verwachten dat vooral draait om de vraag of de familie erin slagen zal op tijd het losgeld bij elkaar te krijgen en of Aamir de gijzeling overleeft. Dat is ook het geval, maar daarmee is In de stille nacht niet automatisch een thriller. Sterker nog: het verhaal wordt nooit echt spannend. Boeiend is het echter wel en dat komt met name door de indringende psychologische portretten die het verhaal dragen. Dat van Aamir Anwar bijvoorbeeld. Aamir is een kleine, onopvallende man; een 'Paki' met een Afrikaanse achtergrond die in Glasgow een buurtwinkel runt. Onbeduidend maar gedreven, want Aamir leeft voor zijn winkel. Eigenlijk gaat hij alleen naar huis om te slapen. Maar al snel blijkt dat er toch meer aan de hand is: Aamir draagt een loodzware last uit het verleden met zich mee. Ooit had hij geprobeerd samen met zijn moeder de burgeroorlog in Afrika te ontvluchten. Dat was ook gelukt, maar niet voordat de soldaten zijn moeder hadden verkracht. Aamir had erbij gezeten en niets gedaan; uit lijfsbehoud. Pure lafheid was het geweest en hij is naderhand nooit meer met zichzelf in het reine gekomen. Daarom maakt, als hij eenmaal beseft welk lot zijn ontvoerders mogelijk voor hem in petto hebben, doodangst geleidelijk plaats voor doodsverlangen. Aamir wil niet langer leven. Maar een barmhartig einde is hem uiteindelijk niet gegund.
Ook het verhaal van Alex Morrow, een van de politiemensen die de ontvoering tot een goed eind moet brengen, is er een vol bitterheid. Morrow is op een bepaalde manier een looser. Ze ligt niet goed bij haar chef, die de leiding van het onderzoek dan ook niet aan haar maar aan een van haar collega's geeft en in zekere zin kan het haar ook geen barst schelen. Lekker schoppen geeft ook een soort van bevrediging. Maar tegelijkertijd baalt ze van de ambities van haar collega's en weet ze lange tijd niet hoe ze daarmee om moet gaan: gnuiven van mislukking of loyaal meewerken aan het onderzoek. Een sympathiek personage is ze niet; althans, lange tijd. Want stukje bij beetje wordt de werkelijkheid achter haar tegendraadse houding onthuld. Morrow is getrouwd met Brian en samen hadden ze een zoon. Diens vroegtijdige dood heeft een verwoestende uitwerking op hun relatie gehad en daaronder lijdt zij het meest. Werken is een vlucht voor haar geworden: weg van het verleden, weg ook van de persoon die zij ooit was.
En dan is er nog het kleine boefje Patrick, 'Pat' voor zijn vrienden. Hij wil zo graag groots en meeslepend leven, iemand zijn en daartoe kiest hij, zoals wel meer gebeurt, de verkeerde vrienden. Dat brengt hem op een dag in de hal van Aamir Anwars huis, met een pistool in zijn hand en een brother in crime die hard en dreigend vraagt waar Bob is. Pat is niet bepaald in vorm op dat moment. Zo ver als ze nu gegaan zijn, had hij het nooit willen laten komen. En dan zijn er de ogen van Aleesha, is er de zachtheid van haar lange haren, de geur van geroosterd brood in het kleine huis. Plotseling wordt hij overvallen door een hevig verlangen naar warmte en geborgenheid, naar het gevoel ergens thuis te zijn. Dat verlangen raakt hij niet meer kwijt en het brengt hem op een dag in het ziekenhuis, bij Aleesha's bed. Daar neemt Pats leven een onverwachte wending.
Met In de stille nacht heeft Denise Mina opnieuw een fraai staaltje vakmanschap geleverd, maar een thriller vind ik het niet. Als spannend boek gaat het zelfs een beetje als een nachtkaars uit. Van mij hadden ze het best gewoon een literaire roman mogen noemen; met een vleugje spanning erin verwerkt.