Opnieuw lukt het Jackson Brodie niet om thuis te komen

Het zal haar worst zijn in welke rubriek haar boeken worden besproken: die van de literaire fictie of van de misdaadromans. Kate Atkinson gelooft namelijk niet in genres. ‘Mensen zetten je in een bepaalde hoek omdat je dan beter te vermarkten bent en gemakkelijker te lezen,’ vertelde ze ooit in een interview. ‘Ze weten dan wat ze van je kunnen verwachten. Ik vind het niet erg een misdaadschrijver genoemd te worden omdat ik van misdaadromans houd. Maar ik beschouw mijn boeken toch vooral als comedies of manners.’
Dat begrip laat zich moeilijk in het Nederlands vertalen; wij hebben er bij mijn weten geen geschikt equivalent voor. Althans, in de literatuur. De schilderkunst daarentegen biedt wel mogelijkheden. Je zou comedie of manners met ‘genrestuk’ kunnen vertalen. U kent ze vast wel: de voorstellingen uit het dagelijks leven waarmee schilders als Johannes Vermeer, Jan Steen en Gerard Dou wereldfaam verwierven. Ik vermoed dat Atkinson best te spreken zou zijn wanneer we haar boeken zo typeerden: als genrestukken. Met die kanttekening wel, dat er wel wat meer bloed in vloeit dan in het echte alledaagse leven.
Alledaags is het leven ook in haar nieuwste roman, Wachten op goed nieuws; althans, op het eerste gezicht. Het verhaal wordt gepresenteerd als een vervolg op Oude zaken en Een goede daad, waarin Atkinson het wel en wee van privé-detective Jackson Brodie als bindende factor introduceert in een reeks gebeurtenissen die op een verrassende manier met elkaar in verband blijken te staan. Je kunt de drie boeken overigens best los van elkaar lezen, maar het helpt als je weet dat Brodie in Een goede daad een relatie had met actrice Julia, dat zij zwanger raakte en hem vertelde dat het kind niet van hem was.
In Wachten op goed nieuws is die relatie inmiddels verleden tijd. Het kind (een zoon) is geboren en al enkele jaren oud en Brodie reist naar de Yorkshire Dales, waar Julia met een nieuwe levensgezel woont, om stiekem een haar aan het ventje te ontfutselen. Want hij wil via dna-onderzoek vaststellen of het kind inderdaad niet van hem is. Tja, zoiets blijft je bezig houden. Overigens behoort deze geschiedenis niet tot de belangrijkste ingrediënten van het verhaal; ze is meer een knap geconstrueerd vehikel om het spel op de wagen te krijgen. Maar daarover straks meer.
Het verhaal is opgebouwd rond een gruwelijke misdaad die dertig jaar geleden heeft plaatsgevonden. Toen stak een man op een warme zomerdag een moeder en twee van haar kinderen zonder enige aanleiding dood. Alleen de zesjarige Joanna wist te ontkomen. Die Joanna is een van de hoofdpersonen in het verhaal. Ze heet nu Jo, is huisarts en getrouwd met zakenman Neil Hunter. Ze hebben een baby, die regelmatig wordt toevertrouwd aan de zorgen van de zestienjarige Reggie Chase. En hoewel ook Reggie een verre van doorsnee-jeugd gehad heeft, is het verhaal tot zo ver behoorlijk alledaags. Ontwrichte gezinnen zijn immers al lang geen bijzonderheid meer. Het verhaal wordt een thriller op het moment dat Jo het nieuws krijgt dat de man die haar familie om het leven heeft gebracht, op vrije voeten is gesteld. Een dag later is zij met de baby spoorloos verdwenen; alles achterlatend wat je nodig hebt om een enigszins acceptabel leven te kunnen leiden.
Nagenoeg op hetzelfde moment raakt Jackson Brodie betrokken bij een ernstig treinongeluk. Door een speling van het lot heeft hij de verkeerde trein gekozen – hij reist niet naar London, zoals de bedoeling was, maar naar Edinburgh – en die trein ontspoort doordat Reggies privé-lerares met haar autootje op het spoor belandt. Vanaf dat moment blijkt dat werkelijk alles in dit verhaal met alles samenhangt, dat Reggie een uitstekende detective is en dat de werkelijkheid toch weer anders is dan je eerst had gedacht. Minder alledaags ook.
Op het gevaar af voorgoed door Atkinson in de ban te worden gedaan, had ik het als uitgever wel aangedurfd dit boek van het predikaat ‘literaire thriller’ te voorzien. Een thriller is het immers zeker – de lezer zal in ieder geval willen weten wat er met Jo Hunter en haar baby is gebeurd, terwijl ook het optreden van Reggie’s broer Billy voor de nodige thrills zorgt – en literair is dit boek meer dan welke andere vergelijkbare thriller ook. Wachten op goed nieuws gaat niet over schuld en boete, over obsessie of over wraak, zoals zoveel andere spannende boeken; het centrale thema is de liefde. Noem het voor mijn part geborgenheid; in ieder geval zijn alle personages ernaar op zoek: Jackson Brodie, adjunct-inspecteur Louise Monroe (ook zij is weer van de partij), Jo Hunter en last but not least Reggie Chase. Het is met name deze zestienjarige tiener die de moraal van het verhaal belichaamt. ‘De liefde is geduldig en vriendelijk. [-] Ze kan alles verdragen, ze blijft geloven, blijft hopen, nooit geeft ze het op,’ schrijft de profeet in het bijbelboek 1 Korinthiers 13. Het lijkt er sterk op dat Kate Atkinson zich door deze passage heeft laten inspireren.
De verwijzingen naar de bijbel zijn sowieso talrijk. Of ook Reggie de eeuwenoude woorden kent, is niet duidelijk; ze leeft er in ieder geval wel naar. Waar de levenshouding van Brodie en Monroe gekenmerkt wordt door halfslachtigheid, gaat zij vastberaden en compromisloos op zoek naar een gezin, een thuis. Turf voor de aardigheid eens het aantal keren dat u deze woorden in de tekst tegenkomt. En die vasthoudendheid wordt uiteindelijk beloond.
Jackson Brodie daarentegen blijft wie hij was: een man onderweg. Ook hij probeert voortdurend thuis te komen, maar op de een of andere manier slaagt hij daar maar niet in. ‘Tijd om verder te gaan, om weer te beginnen,’ denkt hij, als ten slotte blijkt dat ook zijn derde vrouw hem een gigantische poets heeft gebakken. ‘Het leek te laat voor een nieuw begin. Jackson vroeg zich af of hij niet gewoon een te oude hond was om nog nieuwe kunstjes te kunnen leren.’ En dat is nou precies de kern van het probleem: waar Reggie voor oprechtheid kiest, kiest Jackson Brodie steeds weer voor de trukendoos; met alle gevolgen vandien. Triest. Maar het maakt wel nieuwsgierig naar de volgende roman.