Koester democratie!

In september 2022 hield Antonio Scurati, literatuurwetenschapper en schrijver van de inmiddels driedelige serie M over Mussolini, een rede in Genève, waarvan de tekst later werd afgedrukt in het pamflet Fascisme en populisme. Dit boekje maakt veel duidelijk en zou onderdeel moeten worden van de geschiedenisles op de middelbare school.

Het pamflet bestaat uit drie delen: fascisme, populisme en democratie. Scurati geeft aan dat er inmiddels in Italië een extreemrechtse regering is gevormd. Dat roept bij Scurati een moment tot overpeinzing op en vormt de aanleiding voor dit boekje.

Al enige jaren is Scurati bezig met het schrijven van een serie over Benito Mussolini. Mussolini was de bedenker van het fascisme en je kunt hem tevens populist noemen. Scurati denkt dat je het fascisme en populisme alleen kunt begrijpen, als je schrijft over de fascist of populist van binnenuit. Hij beschrijft dat Mussolini uit de socialistische partij werd gezet en gezien werd als politiek mislukt. Desondanks nam hij in 1922 de macht over in Italië. Hoe kwam het zover?

Mussolini was na de Eerste Wereldoorlog op zoek naar een nieuwe weg. Hij had gewapende bendes gevormd, kwam daardoor in de gevangenis terecht en werd desondanks vrijgelaten. Twee jaar later riep hij op tot geweld. Fascisme en geweld zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het inzetten van knokploegen om je eigen politieke gelijk te halen, werd gebruikelijk.

Populisme stelt niet per se geweld centraal maar wel het gebruik van het woord. Mussolini zorgde voor een revolutie in het taalgebruik. Hij was journalist geweest bij een socialistische krant en had dus ervaring met het inzetten van het woord. Hij begon korte, elementaire zinnen te gebruiken. Het woord ik stond daarbij centraal. De uitroep Ik ben het volk werd regelmatig door hem gebruikt. Daarmee maakte hij meteen al duidelijk dat hij anti-democratie hoog in het vaandel had staan. Hij viel het parlement voortdurend aan. Daarnaast wakkerde hij angst aan tegen het socialisme en die angst werd langzaamaan omgezet in haat. De vijand was volgens hem de buitenlandse indringer.

Komt ons bekend voor, toch? Democratie wordt door de populist gereduceerd tot een illusie. Huidige populisten schakelen hun politieke tegenstanders niet uit met geweld maar ze blijven een bedreiging voor de vrije democratie. De leider staat bij de populisten altijd centraal, wakkert angst aan en zet die om in haat. In het huidige Europa zijn daarvan helaas meer dan genoeg voorbeelden.

Wat kunnen we ertegen doen? We moeten zorgen dat we de democratie boven alles zetten. Democratie is volgens Scurati niet de eikenboom die alleen maar door een bijl of de bliksem kan worden geveld maar juist een wijnrank die liefde nodig heeft en met toewijding moet worden verzorgd.

Dit pamflet is dus waardevol. Niet altijd makkelijk leesbaar maar als je moeite doet om je in de tekst te verdiepen, pik je parallellen met de huidige tijd snel op. Gelukkig kun je uit het boekje ook opmaken dat er nog hoop is, maar dan moeten we de democratie wel blijven koesteren.