Man versus maatschappij

Samuel, communicatiemedewerker bij bedrijf Puntjes op de i, kampt met een hele resem sociale angsten zoals liftvrees ("sociale dwang die in ernst weinig onderdoet voor verkrachting in eigen huis"), of de angst om zijn buren tegen het lijf te lopen ("Bij mij moet je niet aankloppen als je suiker op is. Zet dan liever meteen een koevoet tussen de deur. Dan heb ik recht op noodweer"). Op de werkvloer zit hij de dag krampachtig uit, en heeft hij het liefst met niemand interactie. Door alles op te kroppen gaat hij naar eigen zeggen vanbinnen langzaam dood. Zelf weet hij best wel dat er met hem niet samen te werken valt, maar dat gevoel is in zijn ogen geheel wederzijds.

Via venijnige lezersbrieven die door de krant steeds afgewezen worden, laat hij zijn frustraties en opgekropte woede de vrije loop. Op die manier steekt hij de draak met zijn managers, hun hele vergadercultuur en de samenleving in het algemeen. In het weekend laat hij alle remmen los en gaat flink uit de bocht door zich laveloos te drinken. Met de komst van een briljante nieuweling op kantoor en een gênant incident in de kantine, slaan plots alle stoppen door en werkt hij zich onder invloed van drank en drugs compleet de dieperik in. Als gevaar voor zichzelf en zijn omgeving ontwaakt hij in een gesloten instelling, waar zijn alter ego Manuel als therapievorm showmodellen van IKEA-meubels in elkaar steekt. Maar ook daar kan hij zich niet onttrekken aan het keurslijf van de maatschappij. "De kliniek is slechts een kooi in een kooi. Breek ik eruit, dan kom ik weer in de samenleving die ‘gevangenis’ heet."

Steven de Jong (1981) is opinieredacteur bij NRC Handelsblad. In 2006 vroeg hij via brieven aan verschillende gemeenten en ministeries om situaties waarin de steeds mondiger wordende burger zich onredelijk opstelde. Zijn in 2008 gepubliceerde werk De lastige burger is een weergave van het levendige debat dat daaruit voortkwam. De Jong was tevens rechtbankverslaggever en organiseerde internetdebatten met lezers, ongetwijfeld een bron van inspiratie bij het schrijven van deze debuutroman Bezorgde burgers. Zijn stevige achtergrond in maatschappij- en gedragswetenschappen maakt dat hij heel secuur herkenbare situaties uit het kantoorleven weet te schetsen, een ijzersterk psychologisch profiel van zijn hoofdpersoon opgesteld heeft, en op ingenieuze wijze de angstcultuur op de werkvloer weergeeft. Met Samuel creëert hij een heel herkenbare persoon die bang is voor, maar vooral kwaad is op de maatschappij. Ondanks zijn veelvuldige uitspattingen behoudt hij de sympathie van de lezer, wat een kunst op zich is.

Bezorgde burgers is heel intens geschreven en de opdeling in korte anekdotische alinea’s is een goede manier om de nodige adempauzes in te lassen. Het kost echter toch nog vaak moeite om bij de les te blijven. De valkuil van het genre dat de overpeinzingen van de hoofdpersoon boven een plot verheft, is dat er geen drijvende kracht meer is die de lezer voortstuwt. Je wordt voortdurend op een zijspoor gezet van vaak nietszeggende gedachten die op elkaar en de omstandigheden voortbouwen en zo de roman moeten dragen. De vergelijking met het werk van Herman Brusselmans (er wordt in het boek zelfs even gerefereerd naar diens debuut De man die werk vond) is onvermijdelijk. De Jong perst vooral erg veel info op elkaar, en hoewel die vaak spitsvondig en scherp is, is trop soms gewoon te veel. Het telkens focussen om de draad terug op te pikken is vermoeiend en maakt dit geen boek om in één keer uit te lezen.