'Een enkele handeling kan de wereld wakker schudden'

Een stripwinkel in Zweden. Twee mannen en een vrouw gijzelen alle aanwezigen tijdens de voorstelling van een striptekenaar over zijn meest recente satirische bundel De profeet. De vrouw, verantwoordelijk voor het filmen van de terroristische aanslag, komt op het laatste moment tot inkeer en vermijdt zo een ramp. Ze is de enige van het drietal die het overleeft.

Enkele jaren later bezoekt een schrijver een Belgisch meisje in een psychiatrische kliniek. Maar wie is ze eigenlijk? Ze kent immers geen woord Vlaams en lijkt zich niet thuis te voelen in haar eigen lichaam. Tijdens zijn bezoeken geeft ze hem gaandeweg een inkijkje in haar verleden en de gebeurtenissen die tot de aanslag leidden. Maar dat lijkt veel complexer dan verwacht. De vrouw meent dat ze uit de toekomst komt, gemarteld werd in een gevangenenkamp en onderworpen aan wrede neurologische experimenten tot op een punt waarop ze zich dingen herinnerde die nooit gebeurd zijn. Ze werd teruggestuurd in de tijd om de aanslag te voorkomen en een toekomst af te wenden waarin het moslimterrorisme niet werd gestopt, met verregaande gevolgen voor alle gelovigen.

Johannes Anyuru (1979) is van Zweeds-Oegandese afkomst en debuteerde in 2003 met een dichtbundel. Zijn eerste roman Een storm kwam uit het paradijs werd met verschillende prijzen bekroond en is gebaseerd op het leven van zijn (Oegandese) vader. Anyuru, zelf moslim, is zeer politiek geëngageerd en dat wordt duidelijk in Ze zullen verdrinken in hun moeders tranen. Het boek viel meteen in de prijzen in Zweden en het valt niet te ontkennen dat hij met deze dystopie een belangrijk werk geschreven heeft. Alleen betekent dat nog niet per se dat het aangenaam leest.

De auteur wisselt tijdens het levensverhaal van de vrouw voortdurend heden, verleden en parallelle wereld af, en dat vergt veel van de lezer. In de korte hoofstukken duurt het dan ook telkens te lang om te weten in welke tijdsperiode we ons bevinden en welke ik-persoon aan het woord is. Verder slaagt Anyuru er wel in om een ongemakkelijk beeld van een fascistische staat te schetsen die niet eens zo vergezocht lijkt. De pijler van de samenleving is het zogenaamde burgerschapscontract. Wie zich hier niet aan onderwerpt, wordt bestempeld als Zweden-vijandige en in een kamp ondergebracht waarin de levensomstandigheden erbarmelijk zijn. Hij beschrijft een miserabele toekomst in een complexe samenleving waarin hij de grenzen van de menselijke wreedheid, radicalisering en de schuldvraag onderzoekt. Tegelijk laat hij niet na het hedendaagse niet veel rooskleurigere Zweden te bekritiseren.

Hoewel Ze zullen verdrinken in hun moeders tranen brandend actueel is, en Anyuru’s idee best origineel, is het verhaal veel te verwarrend. De verschillende lagen dragen niet bij tot een rijkere roman, maar vormen eerder een rommelig geheel dat een tweede lezing haast noodzakelijk maakt.