Nederlandse dark sf en weird fiction van hoog niveau

Deze drieëntwintig ‘verontrustende verhalen’ (zoals de ondertitel luidt) vormen Hanevelds eerste horrorverhalenbundel. Ik heb verder nog niks van hem gelezen, maar zijn eerdere werk bestaat vooral uit sciencefiction. Ook in deze bundel is dat duidelijk te merken. Vermomming, Vruchtvlees, Proefpersoon en het korte maar gruwelijke Eenwording gaan over aliens, en in De stad in de verte, De eeuwige dans, De stoet en De laatste mens spelen robots en computers een belangrijke rol. Toch zijn ook deze verhalen geen hard sf, maar meer iets dat ik ‘dark sf’ zou willen noemen (in analogie met ‘dark fantasy’). Elementen uit horror, maar ook uit weird fiction zijn duidelijk in deze verhalen aanwezig. Er is steeds sprake van een dreiging en iets dat boven de mens staat (en het loopt, zoals het echte horror betaamt, nooit goed af – voor de mens in elk geval). Dit type verhalen deden me soms denken aan de ook duistere, maar wel meer psychologische, sf-verhalen uit de bundel The Illustrated Man van Ray Bradbury.
Maar Klein Haneveld gaat verder dan ‘dark sf’ in deze bundel. In de overige verhalen zijn de sf-elementen meer op de achtergrond geraakt of zelfs helemaal afwezig. In Achter de poort en Slaap der rechtvaardigen is het de mens zelf die niks goeds van plan is. In het eerste van deze twee verhalen is Klein Hanevelds begaanheid met de natuur en de ecologie – en de bedreiging daarvan door de mens – duidelijk zichtbaar. In veel verhalen in de bundel speelt de natuur en de ecologie overigens een grote rol. Waarnemingshorizon, Bloedwaterval en Symbiose kunnen misschien zelfs als ‘natuurhorror’ worden gelezen, meer in de richting van ecothrillers of misschien meer als weird fiction (het ligt er een beetje aan hoe je deze verhalen duidt).
De verhalen die mij het meest aanspraken stonden grotendeels in de tweede helft van de bundel. Het gaat om verhalen die het duidelijkst aansluiten op het genre weird fiction en ‘Lovecraftiaanse’ verhalen. De meester van de delta is een als clifi vermomd Lovecraftiaans verhaal (al zal dit misschien alleen duidelijk zijn voor de Lovecraft-fans). Ook Levend fossiel, De gele veeg en De tuinen van R’lyeh zijn expliciet Lovecraftiaans – dat wil zeggen: er zijn elementen uit de verhalen van Lovecraft in verwerkt. Van deze groep Lovecraftiaanse verhalen vind ik De meester van de delta en Levend fossiel het best werken. Ten slotte zijn er de verhalen die ‘weird’ zijn, maar niet per se Lovecraftiaans. Deze verhalen spreken me het meest aan. Veel van deze verhalen zijn droom-, of beter, nachtmerrieachtig, waarbij onverklaarbare verschijnselen een enorm dreigende sfeer veroorzaken, waarbij het, zoals gezegd, nooit goed kan aflopen. In De gangen, Het zwarte veld en het titelverhaal Ruisreizigers is het de betreffende verhaalruimte die zorgt voor een beklemmende en vervreemde sfeer. Gevonden gaat over het echt bestaande, beroemde Voynich manuscript, al is het niet te hopen dat het in het echt de krachten heeft die het in dit verhaal heeft. Overigens is het een leuk verhaal voor wie van de sfeer van stoffige antiquariaten met norse verkopers houdt. In spin is wat ik in mijn eigen bundel een ‘cryptometrische’ gebeurtenis zou noemen (en wat ik zelf heb geleend van Lovecraft – niet het woord maar het verschijnsel). Het idee van kinderrituelen in dit verhaal vind ik ook een intrigerend idee (is dat al eens onderzocht?). Spelavond is een heerlijk kort verhaal voor wie zelf vroeger genoot (of nog steeds geniet) van role playing games. Overigens fijn dat de speler hier een volwassen vrouw is en niet het prototypische nerdy jongetje.
De verhalen zijn vlot en fijn leesbaar geschreven. Het is zeker een boek waarbij je als lezer denkt: vooruit nog één verhaal – en dan tot diep in de nacht blijft lezen. Veel diepere lagen zijn volgens mij meestal niet aanwezig, wat niet wil zeggen dat sommige van de verhalen niet in je hoofd kunnen blijven rondspoken of je niet aan het denken zetten over de rol van de mens in de natuur, de wereld en de techniek. Als we niet oppassen eindigen we misschien net zo als de mens in De laatste mens, gestraft om zijn hoogmoed als een Sisyphus…