Niemand is gemiddeld

‘Iedereen is uniek.’ Zo’n mantra zorgt alleen maar voor opgeklopte ego’s. ‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.’ Maar wat is eigenlijk ‘gewoon’? Wie is die gemiddelde mens waar we onszelf allemaal mee vergelijken? Todd Rose heeft het antwoord: de gemiddelde mens is een mythe. Een mythe die we zo snel mogelijk achter ons moeten laten.

Kijk om je heen en je ziet dat onze hele maatschappij gebouwd is rond aannames over gemiddelden. Gemiddelde mensen zouden vier jaar nodig moeten hebben voor een universitaire studie. Gemiddelde kinderen behoren eerst te kruipen en dan te lopen. De gemiddelde Nederlandse vrouw is 79 kilo, heeft een B-cup en draagt schoenmaat 39. Dat je het even weet.

In De mythe van het gemiddelde zet Todd Rose uitvoerig en overtuigend uiteen dat uit diverse onderzoeken blijkt dat ‘de gemiddelde mens’ helemaal niet bestaat. Ken jij een vrouw waarvan je vermoedt dat ze aan eerdergenoemde maten voldoet? Toch willen we blijven geloven in het bestaan van de gemiddelde mens. Hoe anders kunnen we vaststellen dat we beter zijn dan anderen? Deze neiging om te vertrouwen op ‘het gemiddelde’ blijkt nog maar heel jong. In 1840 opperde de Belg Quetelet dat er een gemiddelde voor elke eigenschap bestond en dat afwijkingen daarvan in feite ‘gedrochten’ waren. De Brit Galton ging hier in 1890 mee aan de haal en bedacht de rangorde: van eminenten tot imbecielen. Amerikaan Taylor bracht deze manier van denken vervolgens de maatschappij in: fabrieken en scholen werden vanaf toen vormgegeven als een ‘efficiënt’ systeem gebaseerd op veronderstellingen over gemiddelden. Er zou één beste methode zijn en sommige mensen zijn nu eenmaal vaardiger dan anderen.

Wie naar de platgeslagen cijfers kijkt, kan hier nog in geloven. Maar Todd Rose betoogt dat er een heel ander beeld verschijnt als je naar de cijfers en patronen per individu kijkt. Wie is er eerlijker? Een man die soms steelt van zijn moeder, maar altijd braaf zijn belastingen betaalt? Of een man die enkel hier en daar wat creatief boekhoudt in de marge? Gemiddeld zijn ze even eerlijk. Toch zijn ze onvergelijkbaar en daarmee uniek.

Todd Rose laat aan de hand van drie principes zien dat de gemiddelde mens een mythe is: het grilligheidsprincipe, het contextprincipe en het sequentieprincipe. Het grilligheidsprincipe bevestigt dat talenten en eigenschappen meerdere dimensies hebben waartussen slechts zwakke correlaties zitten. Wat vind jij? Is een vrouw van 79 kilo met een B-cup groot of klein? Het contextprincipe toont aan dat de situatie onlosmakelijk is verbonden aan ons gedrag: de gemiddeld even eerlijke mannen handelen anders in andere situaties. Ten slotte het sequentieprincipe: iedereen gaat zijn eigen weg. Zo blijkt uit onderzoek dat vrijwel alle kinderen een geheel eigen strategie hanteren om te leren lopen. Dat tussenfases zoals kruipen op een bepaalde manier zouden moeten plaatsvinden, blijkt wederom een mythe van het gemiddelde.

Tijdens het lezen van De mythe van het gemiddelde val je van de ene in de andere verbazing. De huidige aandacht voor de unieke eigenschappen van het individu blijkt helemaal geen hype. Het is altijd al zo geweest, behalve in de afgelopen 150 jaar, de middeleeuwen van het gemiddelde. In het laatste deel van zijn boek betoogt Todd Rose dat we snel terug moeten naar een samenleving waarin het individu centraal staat in plaats van het op basis van gemiddelden ontworpen systeem. De eyeopener van 2016, die alles wat je dacht te weten, op zijn kop zal zetten.