'Moedertje Indonesia'

Wanneer je de landkaart van Indonesië op die van Europa legt, dan zie je dat het gebied zo uitgestrekt is dat het Schotland tot het noordwesten van Rusland overdekt. Driehonderdvijftig jaar behoorde dit enorme land tot het koninkrijk der Nederlanden. Er zijn diverse boeken verschenen over de tijd dat de Nederlanders er heersten, maar dat waren vaak verhalen van Nederlandse schrijvers, waardoor de Indonesische literatuur redelijk onbekend bleef. Het mysterie van Mrs. Indonesia brengt daar verandering in, want niet alleen is schrijver Y.B. Mangunwijaya (1929-1999) een groot verteller, hij nam tevens zelf deel aan de guerrillastrijd.

Het boek start met een prozagedicht ontleend aan de hindoemythologie waarin de god van het hemelrijk, Batara Guru, in een strijd verwikkeld raakt met de prachtige Umaji. De godin heeft Batara afgewezen, waarna ze in een strijd verwikkeld raken en beiden in monsters veranderen.

Als lezer zul je je allereerst afvragen waarom de schrijver het eigenlijke verhaal vooraf laat gaan door de hindoeliteratuur? De geschiedenis van de revolutie ligt in Indonesië nog steeds erg gevoelig. Het lijkt erop dat de schrijver ervoor koos om met een moderne variant van het wajangverhaal (een oude kunstvorm met wajangpoppen) zijn verhaal te verduidelijken. De poppen mogen vrijuit spreken en hierdoor kon de schrijver verder gaan dan wanneer hij het verhaal vanuit zijn eigen beleving zou noteren. Gaandeweg zal de worsteling van een natie zichtbaar worden, waar goed en kwaad een grote rol spelen.

Hierna start het werkelijke verhaal in 1942 als het mooie dorpsmeisje Lin Sulinda met haar tante is meegereisd naar Jakarta, waar ze is aangenomen als 'wasmeisje' in huize Sukarno. Daar is ze aanwezig wanneer door een microfoon de onafhankelijkheid ('Proklamasi') wordt uitgeroepen. Deze magische microfoon zal haar leven lang van groot belang blijven. Het zet haar aan tot grote daden en staat haar bij als het leven haar zwaar valt.

De hoofdpersoon verschilt al vanaf kleins af aan van haar tweelingbroer in temperament en intelligentie. Ze is verontwaardigd over het feit dat hij zichzelf mag ontheffen aan de taken in het huishouden en zijn vrijheidsgrens verder ligt dan de hare. Op latere leeftijd zal het verschil van karakter nog meer komen bovendrijven. Waar haar broer Brodjol veilig bij zijn schoonouders in de bergen verblijft, treedt Lin Sulinda toe tot leger en vecht net als haar mannelijke medestrijders als een volwaardige kracht van het Indonesische leger. Nog veel later weet ze zich als spionne staande te houden en leeft ze als miljonair, waar de gehele wereld aan haar voeten licht tot het leven zich weer tegen haar keert. Een sterke, eervolle vrouw die schittert in al haar facetten.

Het mysterie van Mrs. Indonesia werd reeds in 1991 geschreven en was tevens Mangunwijaya’s laatste werk. Tot nu toe liet de Nederlandse vertaling op zich wachten. Wat hier de werkelijke reden van is geweest blijft in het ongewisse, maar dat vertaalster Cara Ella Bouwman er een enorme klus aan heeft gehad is zeker. De extreem lange Indonesische kronkelzinnen (de gemiddelde zin bevat zo’n veertig woorden) en de spaarzame interpunctie maken het er niet gemakkelijker op. Daarbij kent het Indonesisch geen speciale vormen voor de verleden tijd en zul je uit de context moeten opmaken of het hier het heden of het verleden betreft. Bouwman heeft al deze moeilijkheden zich eigen weten te maken en een prachtige vertaling neergezet.

De hoofdpersoon beschikt over meerdere namen waarbij de lezer nog weleens verwarring over kan ontstaan. Haar werkelijke naam is Lin Sulinda Nusamusbida. Maar na de afscheiding van het koninkrijk der Nederlanden verandert haar vader haar naam in Pertiwi, de bijnaam van Indonesië. Ze noemt zichzelf vaak Lin of Linda en later Nus of Bi.

Wie weinig kennis heeft van het land of de literatuur hiervan zal er goed aan doen om het boek voor een tweede maal te lezen. De honderdzevenenvijftig pagina’s maken dit niet onmogelijk en wat de eerste keer blijkt te ontgaan, zal je een volgende keer beter bijblijven. Het is een indrukwekkend verhaal en het siert de schrijver dat hij met deze rauwe werkelijkheid heeft gekozen voor een lichte vorm met sierlijke zinnen, die een draagbaarder beeld schetsen waardoor de pijnlijke gebeurtenissen beter te behapstukken zijn.