'Over de grens' biedt een unieke blik op een onbegrijpelijke wereld

Het voelt een beetje raar als je het boek weglegt. Moet je nu ongelovig lachen om de beschreven waanzin? Huilen over het leed dat miljoenen mensen wordt aangedaan? Of een verontwaardigde brief schrijven naar de regering, actiegroepen, wie dan ook om iets te doen? Kunnen we iets doen?  

Dat boek, dat de lezer in deze verwarring achterlaat is Over de grens van de Noord-Koreaanse schrijver Jang Jin-sung, waarin hij vertelt over zijn ontsnapping uit het meest waanzinnige, meest afgesloten land ter wereld. Jang – tegenwoordig hoofdredacteur van de onafhankelijke nieuwswebsite New Focus International over Noord-Korea – behoorde voor zijn vlucht in 2004 tot de elite van Noord-Korea. Hij werkte voor het Verenigd Front Departement – waar het beleid ten opzichte van Noord-Korea wordt ontwikkeld: spionage en diplomatie. Maar ook was hij een van de officiële dichters die gedichten schreef voor de Geliefde Leider Kameraad Kim Jung-il. Door zijn werk voor het VFD had hij toegang tot Zuid-Koreaanse kranten en archiefstukken over de familie Kim. En dat zorgde ervoor dat hij in toenemende mate vragen ging stellen bij de propaganda die het hele land doordrenkt. Tot hij in 2004 een ‘geleend’ boek verloor en geen andere keus meer had dan te vluchten naar China en vandaar naar Zuid-Korea. Wat hij meenam: een boekje met gedichten – streng verboden, omdat ze persoonlijk waren en dus niet geschreven ter meerdere eer en glorie van de Kim Chong-Il.  

Niet dat we niet wisten dat het Noord-Koreaanse regime verrot is. Dat mensen verhongeren, terwijl het regime zijn geld stopt in nucleaire proeven. Dat er concentratiekampen zijn, dat het volk wordt gehersenspoeld op een manier die Stasimethodes tot kleuterspelletjes reduceert. En toch… het lezen van Jangs verhaal maakt de waanzin tastbaarder dan ooit.  

Wat te denken van het feit dat proza nauwelijks meer wordt geschreven. Papiergebrek. In plaats daarvan worden dichters tot de literatoren van de natie verheven, dat kost minder. Sterker nog: die dichters worden onderverdeeld in lyrische en epische dichters. Het aantal epische dichters – dat dus lange gedichten mag maken die veel papier kosten – is op de vingers van een hand te tellen.  

Het boek vertelt over gezinnen die warm water aftappen uit verwarmingen omdat de heetwater voorziening niet meer werkt. Over gezinnen die het glas bewaren dat ooit de Grote Leider heeft volgeschonken als een kostbaar familierelikwie. Over treinen met zes dágen vertraging in plaats van zes minuten, omdat de goederentreinen en regeringstreinen altijd voorrang krijgen. Het vertelt over een moeder die haar dochter verkoopt, omdat ze stervende is en haar straks niet meer kan voeden, over mensen die sterven in de straten, terwijl omstanders enkel denken ‘hadden ze niet wat beter hun best kunnen doen?’ Over straffen ‘bij associatie’ voor andersdenkenden, waardoor niet alleen de dissident zelf, maar ook zijn ouders en kinderen worden afgevoerd naar een strafkamp. Over waanzinnige hersenspoelmethodes, waardoor mensen oprecht geloven in hun Grote Generaal.  

Dan – als Jang moet vluchten omdat hij een verboden boek uit het departement heeft meegesmokkeld – komt hij in China van de regen in de drup. Hij zwerft weken rond, achtervolgd door de Chinese politie, voordat hij uiteindelijk op het idee komt een Zuid-Koreaanse krant te bellen met zijn exclusieve verhaal. Mits ze hem helpen om de Zuid-Koreaanse ambassade binnen te glipppen.  

En dan denk je? Hoe kan het dat iemand die vlucht uit zo’n land in China ook weer moet vluchten en geen hulp krijgt? Hoe moet het met al die mensen die geen Noord-Koreanse elite zijn en geen exclusief verhaal aan de media kunnen bieden?  

Over de grens biedt een uniek inkijkje in een wereld die voor ons westerlingen werkelijk onbegrijpelijk is. Het schuurt ook – want waarom besteden we geen aandacht aan het leed dat zich daar afspeelt? Waarom kijken we weg? En het is scherp: het analyseert een regime dat meer wegheeft van een verzinsel uit een dystopische toekomstroman, dan iets dat echt bestaat.

Lees het interview dat deze recensent had met Jang Jin-sung

Enige nadeel is dat de feitelijke informatie – over de Noord-Koreaanse geschiedenis of de opbouw van het regeringssysteem – de voortgang van het verhaal zelf vaak remt. De details zijn lastig te vatten, ook weer omdat ze zo ver van onze leefwereld afstaan. Toch zijn dat haperingen in een voor de rest scherp en meeslepend geschreven verhaal dat je in verwarring achterlaat. Verwarring waardoor je je ineens weer scherp bewust bent van wat vrijheid – van lijf en geest – betekent.

‘Over de grens biedt een unieke blik op een onbegrijpelijke wereld’