Bijna vergeten Nederlandstalige naturalistische topper

In 1888 werden de eerste Nederlandstalige naturalistische romans gepubliceerd. “Juffrouw Lina” van Marcellus Emants is er een van. De andere twee zijn “Een liefde” van Lodewijk van Deyssel en “Eline Vere” van Louis Couperus dat in de loop van dat jaar als feuilleton in dagblad Het Vaderland werd gepubliceerd. Van deze drie romans is “Juffrouw Lina” tegenwoordig, afgaand op de cijfers op Hebban, het minst gelezen. De enige roman van Emants die nog goed gelezen wordt is “Een nagelaten bekentenis” uit 1894. Dat is jammer, want “Juffrouw Lina” doorstaat prima de vergelijking met haar ‘jaargenoten’ en doet bijna niet onder voor “Een nagelaten bekentenis”. Al moet je als lezer van “Juffrouw Lina” wel enig geduld hebben.

De roman begint plomp verloren op de kaasboerderij van Jan Plat. Samen met zijn vrouw Lina, haar stiefdochter Ant en een aantal personeelsleden runt Plat zijn kaasboerderij aan de rand van een grote stad (Amsterdam?). In het eerste kwart van de roman maakt Emants ons vooral duidelijk hoe er aan het einde van de 19e eeuw kaas wordt gemaakt. Intensieve arbeid, waarbij nauwkeurig de juiste stappen gevolgd moeten worden. Tussen de bedrijven door licht Emants keer op keer een tipje van de sluier op van hoe Lina als 40 jarige alleenstaande dienstbode-huishoudster bij de gegoede familie Van der Wal in de stad van de een op de andere dag op het platteland als boerenvrouw terecht is gekomen en hoe de onderlinge persoonlijk relaties zijn tussen de leden in het huishouden van Jan Plat. Uit de onderlinge wijze van met elkaar omgaan krijgen we als lezer steeds een beter beeld van ieders karakter.

Langzaam maar zeker verdwijnen de beschrijvingen van het boerenbedrijf naar de achtergrond en nemen de onderlinge relaties en die met de buitenwereld/de stad de overhand. Wanneer op de boerderij een trouwfeest wordt gegeven voor de stiefzoon van mevrouw Van der Wal wordt geleidelijk aan veel duidelijker dat Lina zo haar eigenaardigheden heeft en dat er ‘iets’ is gebeurd in haar verleden. Maar wat? Dat wordt deels duidelijk wanneer haar dochter Maria onverwachts opduikt tijdens het trouwfeest. Dochter? Maar waarom woont die dan niet bij Lina? Is Lina eerder getrouwd geweest? Maar dan zou ze al lang niet meer Juffrouw Lina heten? Emants speelt een vernuftig spel met de lezer, door iedere keer weer met nieuwe antwoorden te komen die weer tot evenveel nieuwe vragen leiden. Wat is er met Maria aan de hand? En met Lina?

In het tweede deel van de roman vallen alle puzzelstukjes op hun plaats en krijgt de lezer antwoorden op alle vragen en nog veel meer. Stukje bij beetje ziet Lina steeds minder mogelijkheden om haar leven en dat van Maria weer op orde te krijgen. Maria heeft die hoop al eerder opgegeven. In het een na laatste hoofdstuk beschrijft Emants op prachtige en huiveringwekkende wijze hoe Lina in een kruising tussen nachtmerrie, hallucinatie en psychose het besluit neemt om samen met Maria uit het leven te stappen. In het laatste hoofdstuk voltrekken zij hun besluit.

Geen vrolijke roman, maar wel een van de beste Nederlandstalige naturalistische romans. Blijft toch vreemd dat “Juffrouw Lina” de laatste jaren nog zo weinig wordt gelezen. Een gemiste kans voor de liefhebbers van het genre.