Gender fluïditeit rond Malmédy

De heruitgave van de novelle “Monsieur Hawarden” (1933) van Filip De Pillecyn (1891 – 1962) uit 2024 door Tzara/Standaard Uitgeverij bevat niet alleen de novelle zelf, maar ook een uitgebreide inleiding van Tom Lanoye en onderzoeksverslag van Annick Lesage naar de persoon die model heeft gestaan voor “Monsieur Hawarden”. De inleiding van Lanoye is geschreven in zijn kenmerkende essayistische stijl en geeft niet alleen een biografische schets van De Pillecyn, Hij gaat in op de vraag; hoe om te gaan met het oeuvre van een nazicollaborateur als De Pillecyn? Datgene wat goed is en niet overloopt van nationalistische, fascistische of nationaalsocialistische propaganda kan (en moet) je van Lanoye lezen en als lezer van genieten. Vanzelfsprekend heeft Lanoye het ook over de ontstaansgeschiedenis van “Monsieur Hawarden”. Pillecyn kreeg rond 1930 het verzoek van de Waalse auteur Henri-Pierre Faffin om zijn op een ware geschiedenis gebaseerde roman “Monsieur Hawarden” te vertalen in het Nederlands. Na lezing van de roman besloot De Pillecyn niet in te gaan op dit verzoek en schreef hij zijn eigen “Monsieur Hawarden”. Slordigheidje, nalatigheid van Lanoye is om niet te melden dat de novelle “Monsieur Hawarden” voor het eerst gepubliceerd is in het tijdschrift Forum in 1933 en in 1934 los is uitgegeven.

De studie van Lesage naar de echte monsieur Hawarden komt na de novelle. Haar verslag van haar zoektocht naar de echte monsieur Hawarden is leuk om te lezen, maar voegt helemaal niets toe aan het beter begrijpen en/of anders lezen van de novelle van De Pillecyn, omdat De Pillecyn heel erg vrij omging met de feitelijke geschiedenis.

Ik heb het beste tot het laatst bewaard, de novelle “Monsieur Hawarden” van Filip De Pillecyn. Die is wel degelijk de moeite van het lezen waard. In een romantische etherische stijl die associaties oproept met het een paar jaar later verschijnende “Elias, of het gevecht van de nachtegalen” van Maurice Gilliams en de historische romans van Arthur van Schendel beschrijft De Pillecyn de bomen, bossen, het landschap in de buurt van Malmédy. Het is in een klein dorp in de buurt van Malmédy waar op een dag, uit het niets, monsieur Hawarden is komen wonen en tot het einde zal blijven wonen. Monsieur Hawarden is een goed gesoigneerde slanke niet al te spraakzame man die overdag de meeste van zijn dagen slijt met het door de bossen wandelen samen met de tiener Alex. Alex is een buurjongen die als page, gids en begeleider optreedt. Via Alex leert monsieur Hawarden de bewoners van de streek kennen. Geleidelijk aan worden door De Pillecyn meer en meer traditioneel aan vrouwen toegeschreven eigenschappen, kenmerken die monsieur Hawarden ook heeft. Gender wordt ambigue, wordt fluïde. Een enkele dorpsgenoot weet hoe de vork in de steel zit. Alex blijft tot het einde in het ongewisse. En monsieur Hawarden? Die worstelt, die ondergaat, die lijdt in stilte, om teleurgesteld verder te moeten gaan wanneer die een einde probeert te maken aan de worsteling of een poging waagt om de stilte te doorbreken.

Ik heb ooit eens ergens gelezen dat het ongepast is voor een recensent om de uiteindelijke sterrenverdeling uitgebreid uit te leggen. Ik heb vier sterren gegeven, twee voor de bijdrages van Lanoye en Lesage, over de illustraties van Reinhart Croon heb ik geen enkel oordeel, en vijf voor de novelle zelf. Aangezien de novelle voor mij het belangrijkste is ben ik na wat wikken en wegen voor het geheel op vier sterren uitgekomen.