Sterk verhaal onder invloed van sterke drank

“Moskou op sterk water” van de Russische schrijver Venedikt Jerofejev (of Erofe(y)ev) mocht in 1969 van de Sovjet autoriteiten niet officieel gepubliceerd worden in eigen land. In 1973 werd deze korte roman voor het eerst gepubliceerd in Israël. De Nederlandse vertaling door Mieke Lindenburg verscheen in 1979 en is sindsdien meerdere keren herdrukt. De eerste (officiële) publicatie in de Sovjet-Unie was in 1989 ten tijde van ‘perestrojka’. De reden dat het niet eerder in de Sovjet-Unie gepubliceerd mocht worden is de in satire en groteske verpakte kritiek op Sovjet autoriteiten en het feit dat de dan 31 jarige Jerofejev (1938 – 1990) in zijn studententijd van meerdere universiteiten was gestuurd in verband met ‘ondermijnend gedrag’. Jerofejev was echter niet dissident genoeg om vervolgd te worden. Hij leefde hoofdzakelijk als industrieel arbeider in de marge van de (literaire) Sovjet maatschappij tot aan de ‘perestrojka’ in de tweede helft van de jaren tachtig van de vorige eeuw.

“Moskou op sterk water” is een korte satirische roman over een 125 kilometer lange treinreis van Moskou naar Petoesjki waar het lief en het kind van de alcoholist Venitsjka/Venja wonen. Venja gaat iedere vrijdag op bezoek bij zijn lief en kind. Het verhaal begint met het wakker worden van Venja in een portiek in Moskou. Hij weet niet meer hoe hij daar terecht is gekomen. Al wat hij nog weet is dat hij een enorme kater heeft en dat het beste ‘medicijn’ tegen een kater alcohol is. Venja zal in de loop van de roman nog heel veel alcohol drinken. Heel subtiel en heel geleidelijk laat Jerofejev Venja van een kater via een periode van (relatieve) nuchter- en helderheid langzaam overgaan in een delirium tegen het einde van het boek. Heel deze periode is Venja in een, af en toe onderbroken door medereizigers, heel lang gesprek met zichzelf. Gesprekken, monologen, tirades, hallucinaties, delirium dat niet alleen over het nuttigen van alcohol gaat, maar ook over de liefde, Russische literatuur, de opvoeding van kinderen, de Russische Revolutie, de Sovjet ideologie. Er is niets waar Venja denkt niets zinnigs over te kunnen zeggen. En keer op keer laat Jerofejev Venja op impliciete maar duidelijk te begrijpen wijze kritiek geven op het Sovjet systeem. Toch is het geen politieke roman. Het is en blijft het relaas van een alcoholist op weg naar zijn lief en kind. Of is deze treinreis een grote metafoor voor hetgeen de Sovjet-Unie in de (nabije) toekomst zal realiseren voor en met haar burgers?

In deze met alcohol doordrongen gelaagde satirische roman is opmerkelijk genoeg geen sprake van (zelf-) medelijden met de alcoholist, geen (eigen) trots op wat hij presteert met zoveel alcohol op, geen (zelf-) rechtvaardiging van de verslaving en ook geen moreel vingertje dat keer op keer waarschuwt voor de gevaren van bovenmatig alcoholgebruik. Hierdoor is Jerofejev, als ervaringsdeskundige, er in geslaagd om een goed leesbaar portret te schetsen van de dagelijkse beslommeringen van een alcoholist in de Sovjet-Unie.