Kunstzinnige verbeelding of realisme

Deze beroemde roman is het eerste boek van de omvangrijke cyclus “Op zoek naar de verloren tijd.”
Het boek bestaat uit drie delen.
In het eerst deel haalt de schrijver herinneringen op aan zijn bezoeken samen met zijn ouders aan zijn familie in Combray.
In het tweede deel vertelt hij over het leven van Swann en vooral over diens relatie met zijn maitresse Odette die gekenmerkt wordt door bijna pathologische liefde en jaloezie.
In het derde deel is de schrijver in Parijs en verhaalt over zijn jeugdliefde Gilberte - de dochter van Swann - die hij bijna dagelijks ontmoet in het park op de Champs Elysees.

Het boek geeft me een ambivalent gevoel. Het bevat passages van grote schoonheid, die zich vastbeitelen in mijn geheugen.
De familiebijeenkomsten bij de ziekelijke tante Leonie die hem madeleines gedoopt in lindebloesemthee gaf, waarvan de geur en smaak zijn hele herinnering weer deed herrijzen; zijn obsessie met zijn moeder die hem voor het slapen gaan ter geruststelling altijd een zoen moest komen geven; de extreme gevoeligheid van Swann voor een woord of plaats die hem aan Odette deed denken, waardoor de wereld betekenis voor hem kreeg; de ontmoetingen van de schrijver en Gilberte, die alleen buiten in het park kwam als het mooi weer was, zodat de sneeuw die op een balkon ineens van grijs naar hel kleurt, een verheugend teken wordt dat Gilberte zal komen.

Tegelijk merkte ik ook irritatie die wellicht tot drie bezwaren is samen te vatten.
Ten eerste vond ik het een hele worsteling om me door een aantal van die hele lange Proustiaanse zinnen heen te bijten. Het kan ook door de vertaling komen maar ze zijn ook vaak lelijk, hortend en stotend, met vreemde afkappingen en verwijzingen naar informatie die pas later in de zin komt, zodat je aan het begin geen idee hebt waar het naar toe gaat en de grammatica ook niet duidelijk maakt met welke intonatie of samenhang je de zin moet lezen, dat weet je eigenlijk pas aan het einde. Deze complexiteit wordt soms zelfs potsierlijk omdat hij dan even later in een paar eenvoudige zinnen nog eens verduidelijkt wat hij eigenlijk bedoelde. Men zegt dan dat deze lange zinnen een weerslag zijn van de complexiteit van het leven of dat je dan binnen een frame verschillende gedachten een samenhang kunt geven, of dat het uitstel van betekenis de zin juist spanning geeft maar dat vind ik eerder rationele argumenten, dan dat ze me iets zeggen over de noodzakelijke functie van deze lange zinnen voor mijn leesbeleving, of voor hetgeen Proust ons wil zeggen, want die zie ik niet.
Ten tweede blaast Proust de werkelijkheid het leven in van zijn eigen volstrekt subjectieve kunstzinnige verbeelding. Je kunt zeggen dat hij de werkelijkheid verrijkt met zijn kunstzinnige verbeelding, maar ik mis realisme, of eenvoudige wijsheid of waarheid, zoals ik dat wel heb bij Tolstoj.
Dit gebrek aan ervaren realisme zet zich ook door in de werkelijkheid waartoe Proust zich beperkt, namelijk de salons van de adel en gegoede burgerij die in volstrekte ledigheid met elkaar converseren, naar mooie muziek luisteren en mooie literatuur tot zich nemen en wandelen in prachtige bossen en hun courtisanes onderhouden en zich laten bedienen door knechten en koetsiers. Ik merk dat ik niet geloof in de kunst die ontstaat in deze ijle geprivilegieerde omgeving en zich geen rekenschap geeft van het eenvoudige, platvloerse leven, van de ongelijkheid en armoede.