Koch levert weer een prachtige bijdrage aan de Nederlandse literatuur

Na zijn succesvolle doorbraak met Het diner (2009), dat in maar liefst zeventien landen is verschenen, en het eveneens succesvolle Zomerhuis met zwembad (2011), waren de verwachtingen van ‘de nieuwste Koch’ hooggespannen. De schrijver die bekend staat om zijn cynische, vlijmscherpe schrijfstijl heeft de verwachtingen waargemaakt. Geachte Heer M. is een spannende literaire roman, die er door de sterke compositie voor zorgt dat je steeds wil blijven doorlezen.

‘Geachte Heer M. , Ik wil beginnen met u te zeggen dat het inmiddels beter met mij gaat. Ik doe dat omdat u waarschijnlijk helemaal niet weet dat het ooit slechter met mij is gegaan. Veel slechter zelfs, maar daar kom ik later nog wel op terug.’ Zo luiden de eerste zinnen uit de brief waarin de onderbuurman zich tot schrijver M. richt. We leren M. in eerste instantie kennen door de ogen van deze buurman, die de schrijver nauwlettend, bijna obsessief, in de gaten houdt. Dat de onderbuurman zoals hij zelf schrijft later nog terugkomt op de periode dat het slechter met hem is gegaan, blijkt een feit; tegen het einde van het boek wordt de dubieuze rol van dit personage duidelijk. Schrijver M. (die grote gelijkenissen vertoont met Mulisch) had zijn grote succes met het boek Afrekening, waarin hij zijn fantasie losliet op de gebeurtenissen rondom een nooit opgeloste verdwijning van leraar Landzaat. De verliefde tieners Herman en Laura speelden een belangrijke rol in deze verdwijningszaak, omdat de leraar ten tijde van de verdwijning in hun omgeving verkeerde. De onderbuurman geeft duidelijk te kennen meer van deze zaak af te weten.

Geachte Heer M. kent vele wisselende vertelperspectieven en tijdsprongen. Doordat je als lezer de ene keer door de ogen van de onderbuurman, dan weer door de ogen van M., zijn vrouw, leraar Landzaat of Laura meekijkt, worden de verschillende verhaallijnen steeds meer met elkaar verweven. Daarmee gaat gepaard dat de rollen van de hoofdpersonages in deze verdwijningszaak steeds helderder worden en tevens wordt duidelijk hoe de in de vergetelheid rakende M. de lege plekken in deze zaak naar eigen verbeelding heeft ingevuld. Alhoewel de eerste wisseling van vertelperspectief even wennen is, heeft Koch de omschakelingen zo sterk geschreven dat het voor de lezer gedurende de rest van de roman niet moeilijk is om te switchen naar een andere verteller.

Herman Koch zou zichzelf niet zijn wanneer hij zijn cynische observaties achterwege zou laten in dit spannende verhaal. Gelukkig is Geachte Heer M. rijk aan deze observaties. Door de ogen van M.’s jonge echtgenote wordt er onder meer afgegeven op het Boekenbal. Maar ook het onderwijs, schrijvers en uitgeverijen moeten het ontgelden: ‘De zomerborrel, de herfstborrel, de Nieuwjaarsborrel, de lenteborrel (‘bij mooi weer in de tuin’), er kwam geen einde aan. Er waren pinda’s en schaaltjes met olijven, in een hoekje van de ‘Franse Kamer’ – vrijwel alle zichzelf serieus nemende uitgeverijen waren in een grachtenpand met marmeren gangen en vergulde lambriseringen gevestigd – stonden de flesjes bier warm te worden op een papieren tafelkleed.’ Het zijn dit soort cynische beschrijvingen waarbij je je als lezer afvraagt in hoeverre deze autobiografisch zijn. De knipoog die Koch daarmee aan zijn lezers geeft, is niet over het hoofd te zien. Sterk zijn ook de open plekken waarin de auteur de lezer ruimte geeft voor eigen interpretaties en suggesties. Wat is er gebeurd met Laura? Hoe zit het met Stella? Het spel tussen feit en fictie, tussen het werkelijk gebeurde en de vermenging met het verbeelde, is karakteriserend voor deze roman. Herman Koch heeft zowel door de sterke compositie, de wisselende vertelperspectieven en zijn inmiddels bekende eigen schrijfstijl met Geachte Heer M. weer een prijzenswaardige bijdrage geleverd aan de Nederlandse literatuur.