Niets nieuws onder de zon in deze YA-dystopie

Met haar literaire roman Lam belandde de Vlaamse Hannelore Bedert in 2019 op de shortlist van de Hebban Debuutprijs. Ik maakte onderdeel uit van de vakjury en was onder de indruk van de roman. Haar nieuwste boek is Tweelingbloed, het eerste deel van de dystopische Young Adult-serie ‘De Helletorens’. Het boek is prachtig uitgegeven als hardcover met een sfeervol bedrukt boekblok.

De tiener Lexa woont in een van de Helletorens op rang 5, samen met haar vader die recent erg ziek is geworden. Haar beste vriend Mico woont met zijn moeder op ditzelfde niveau van de toren. Net als vroeg of laat alle kinderen worden ook Lexa en Mico van hun rang gehaald door de angstaanjagende Helleherders. Via het mysterieuze en zenuwslopende Keuzemoment wordt elk kind geacht zijn of haar toekomstige rang te kiezen. Iedereen probeert natuurlijk zo hoog mogelijk te kiezen, want in rang 1 zijn de leefomstandigheden veel beter. Lexa heeft een naastliggend motief om rang 1 te bereiken. Zij hoopt daar een medicijn aan te treffen waarmee ze haar vader kan genezen van de Ziekte. Zij ondergaat gehoorzaam, maar nerveus het proces. Mico daarentegen doorloopt het proces bokkig en dus ook niet zonder kleerscheuren.

Deze kennismaking met de dystopische wereld, die in feite vooral bestaat uit de binnenkant van de toren waarin Lexa en haar familie en vrienden wonen, duurt lang. Het daadwerkelijke Keuzemoment wordt bijna honderd bladzijden (van het vierhonderd bladzijden tellende boek) uitgerekt, door telkens weer Lexa’s binnenwereld in te stappen. Haar zenuwen, gedachten en twijfels worden te ruimschoots belicht, wat een enigszins labiel en enigszins zeurderig en daardoor ergerlijk hoofdpersonage creëert.

Zodra Lexa rang 1 binnenstapt wordt duidelijk dat zij een bijzondere eigenschap bezit. In de driehonderd pagina’s die dan nog zullen volgen komt zij, en daardoor ook de lezer, mondjesmaat meer te weten over wat er gaande is. Een strijd die alle rangen van de toren omvat volgt.

Ik wilde dit boek zo graag positief waarderen, omdat het niet zo heel vaak voorkomt dat een speculatief boek oorspronkelijk in het Nederlands geschreven uitgegeven wordt en ik bovendien hoge verwachtingen had van Bedert, door mijn eerdere leeservaring met haar debuut Lam. Helaas lukt het me niet om het boek met meer dan drie sterren te belonen door een paar fikse mankementen.

Zo is hoofdpersonage Lexa extreem passief. Ze wordt door anderen van hot naar her gesleept en ze maakt zelf geen beslissingen. Als ze al initiatief toont, is het zonder daar zelf besef van te hebben en niet te weten waarom (zoals bij het in haar zak steken van een van de gevonden communicatiekokertjes). Dit zijn plotgedreven momenten die niets toevoegen aan haar als personage, maar nodig zijn voor een latere scène. De talloze gedachten die we van haar meekrijgen wiebelen rond twijfels, wantrouwen, onzekerheid en onwetendheid. Extra storend is het dat Mico, haar beste vriend, heel vastberaden en activistisch is en veel meer weet van het leven in de toren dan zij. Waarom wordt al die informatie wel aan hem toevertrouwd en wordt zij volledig in het ongewisse gelaten? De schrijver, maar ook een redacteur, had deze zwakke weergave van een vrouwelijke personage naar mijn mening mogen spotten en corrigeren.

Het tweede grote mankement is de flinterdunne en weinig vernieuwende wereldbouw. Een onderdrukte bevolking verdeeld over rangen hebben we al vaak gezien in boek en film. In rang 1 zien we een Tuinzaal met daarin orades (bomen), okts (bloemen) en adels (een soort bijen). Dit zijn de enige elementen van de buitenwereld die we te zien krijgen en vreemd genoeg zijn deze niet aanwezig als er een blik buiten de toren wordt geworpen. Dit doet me denken aan de ‘smeerp’-trope, die aangeeft dat je iets dat eruit ziet als een konijn, hupt als een konijn en klinkt als een konijn, gewoon een konijn moet noemen in speculatieve verhalen en geen bijzondere verzonnen naam als ‘smeerp’. De verwondering in speculatieve boeken moet niet van een term als dat komen, maar van alles eromheen, het totaal. De auteur heeft veel best leuke vondsten in haar boek gestopt, maar ze heeft het niet afdoende vastgehaakt aan de bodem van haar wereld. Dingen zijn, zonder dat logisch is dat ze zijn, ze zijn niet geworteld in Bederts fictieve wereld. Ze zijn nodig voor de plot, ze hebben functie in het verhaal, maar om een lezer echt mee te krijgen in een fictieve wereld, moet de lezer ook geloven dat deze elementen daadwerkelijk zouden kunnen bestaan in deze wereld. Je hoeft een boek niet vol te stoppen met uitgebreide achtergronden en ontstaansgeschiedenissen, maar de auteur moet zelf wel weten hoe de puzzel in elkaar zit en dat vervolgens subtiel en op een natuurlijke manier overbrengen aan de lezer. Dat is niet gelukt. Hierdoor blijft de wereldbouw een verzameling losse flodders die niet met elkaar rijmen.

Een persoonlijke ‘pet peeve’ van mij is een laatste klein minpuntje. Lexa weet de adels te gebruiken in de strijd en zij hangt een koker om haar nek met daarin talloze van deze kleine vliegbeestjes. Er wordt op geen enkel moment zorg om deze beestjes geuit of gecommuniceerd, of dankbaarheid, nieuwsgierigheid, interesse. Maar zodra ze gebruikt kunnen worden, harnast de mens het dier en hebben ze nog maar een functie, die voor de mens. Dat deze beestjes op zichzelf bestaan, hun eigen nut hebben voor zichzelf, is niet relevant. Ze komen ook plotgericht in het verhaal opdraven, met andere woorden, je ziet ze alleen als ze nodig zijn in een scène. Niet als simpelweg voortdurend aanwezig element in deze wereld.

Het boek is vlot leesbaar en kan absoluut vermakelijk zijn voor lezers die minder nood hebben aan een consistente wereldbouw of een sterk hoofdpersonage. Een lezer die al wat meer dystopische YA of andere fictie heeft gelezen, zal er niet veel verrassends in aantreffen.