Klassieken door de eeuwen heen

De klassieken houden niet op bij de oudheid. Wanneer was dat cultuurmonument dan wel? David Rijser geeft met Een telkens nieuwe oudheid een afdoend antwoord. Nooit! Nog altijd staan de klassiek geschoolden, de gymnasiasten, voor de culturele excellentie. Maar als we Rijser volgen ontpoppen ze zich als kamergeleerden, doen er nauwelijks iets mee in de culturele sfeer. Een actief maatschappelijk bestaan is een sta-in-de-weg.

De ondertitel Hoe Tiberius in New Jersey belandde geeft aan dat de klassieken doorlopen van Homerus naar Miltons Paradise Lost. Die-van-toen werden niet afgeleid door de pluriforme samenleving, door de veelvoud aan keuzes die we anno 2016 kunnen maken.

Rijser confronteert met het gedachtegoed van grootheden als Aristoteles, Plato, Dante, Petrarca, Machiavelli, Shakespeare, Rembrandt: dichters, componisten en schilders. Op knappe wijze analyseert hij overeenkomsten en verschillen. Zij die zich richten op één of meer van hen. Er zijn geen duidelijke scheidslijnen, geen censuren.

De neiging om de opkomst van het Christendom als zodanig te beschouwen versmelt bij wat de auteur er over schrijft. Je kunt kuisheid en ascetisch denken  tegenover elkaar zetten, maar ook in de Griekse en Romeinse tijd waren er die overdaad aan uiterlijk vertoon en slemperij verafschuwden. Extrovert tegenover introvert hooguit.

Hamlet toont een botsing tussen klassieke ethiek en christelijk geweten. De doorgaande lijn van Freud naar Chinatown, allemaal even subliem verwoord als  de historische causaliteit waarop Thucydides zich concentreerde. We maken kennis met de democratie van Athene die onder de eeuwen verborgen bleef en pas in de loop van de achttiende eeuw weer aan de oppervlakte kwam.

Seks en machtswellust dreven mensen uiteen en brachten ze bij elkaar, lokten moorddadigheid uit. In de volksmond heet het dat de mens zich door de eeuwen heen laat lieden door 'de fluit en de duit'.

Er was in de oudheid meer tijd voor diepzinnig debat, maar ook voor liederlijk drinkgelag. Homoseksualiteit, de herenliefde, is zoveel ouder dan de weg naar Rome. Maakte deel uit van het leven. Er werd niet moeilijk over gedaan. Die stap terug over het Christendom heen is ongetwijfeld een gruwel voor vastgeroesten. Tegenpolen zullen inbrengen dat je voor het verkrijgen van geestelijke kinderen geen hetero behoeft te zijn.

Voortschrijdende ontwikkelingen scherpen het verstand en veroorzaken kloven. Rijser leert dat grote gebeurtenissen leiden tot een andere kijk op de klassieken, zoals bijvoorbeeld de propaganda in de Tweede Wereldoorlog. Wat wordt toegevoegd aan het leven gaat ten koste van de interesse voor het culturele erfgoed, maar krijgt het er niet onder. Integendeel, er staan steeds nieuwe krachten op die zich los maken van de massa en aan gegevenheden nieuwe dimensies toevoegen, al dan niet geholpen door fenomenen als televisie en internet.

Knap wat Milton in Paradise Lost verbeeldt. Het is een kwestie van de individuele kijk. Daar waar voor de één Machiavelli met zijn opvattingen van top tot teen in de oudheid staat, is hij voor de ander het lichtend voorbeeld van de moderniteit.

Bij het noemen van de naam van een Nederlandse dichter schiet als eerste die van Vondel te binnen. Rijser overtuigt dat de slechts 25 jaar geworden Janus Secundus degene is die over de grens het meeste aanzien geniet. Zijn negentien variaties op het kusgedicht in de bundel Basia scoort mondiaal. Een klein briljant oeuvre in Latijnse poëzie. Classici mogen voor de massa hun tijd verdoen, Rijser houdt ons bij de les. Een standaardwerk om steeds dan voor de dag te halen als de treurnis over schijngeluk in materie de overhand krijgt.

Rijser goed begrijpen vereist enige kennis van de klassieken. Het vereist van de lezer hoe dan ook interesse in het vakgebied. Geschreven in begrijpelijke taal, maar nogal wat passages in niet vertaald oud Engels, hetgeen ook een beperking van de doelgroep impliceert. Een boek voor hoger opgeleiden dus, maar die zullen de enorme research van Rijser ook ten volste waarderen. Uniek in zoverre dat niet eerder de oudheid in diverse eeuwen zo nauwgezet naast elkaar werd gezet. Het voelt als het spinnen van een web tussen ogenschijnlijk onvergelijkbare grootheden. De auteur slaagt er op knappe wijze in om die verbinding wel te maken.