Voor wie er nog aan twijfelt

Voor wie er nog aan twijfelt of de jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog nou écht zo erg was geeft De redding van de familie Van Cleeff het antwoord. De auteurs Auke Kok en Dido Michielsen verstrekken een gedetailleerde beschrijving van de vernedering die de bevolkingsgroep moet ondergaan. Ze was door de eeuwen heen het mikpunt, maar zoveel barbarij als die tussen 1940-1945, daar was toch niemand op voorbereid. Ernst en Gretchen van Cleef kunnen slechts met de grootste moeite door een goedgezinde familie Van der Meer worden overtuigd dat het tijd is om onder te duiken. Nog even talmen en het zou via Westerbork tot Auschwitz of een ander concentratiekamp zijn gekomen.

Het offer dat ze moeten brengen is groot: de beide dochters Liesel en Nelleke kunnen niet bij hun blijven. Die komen van het ene in het andere onderduikadres. Door verraad belanden ze uiteindelijk toch in het Drentse kamp. Ook Theresienstadt blijft de meisjes, tieners nog, niet bespaard. Ze brengen er het leven af, dat wel, maar de geestelijke kloof tussen de kinderen en hun ouders is geslagen. Ernst is dieper geraakt dan Gretchen, die de dominantierol na de oorlog weer oppakt. Een waarvan de kinderen niet gediend zijn. De late geboorte van zoon Jan als verzoeningsbaby kan de situatie niet redden. Daar waar het ’t gezin materieel allemaal jarenlang voor de wind gaat, stapelen de psychische problemen zich op. Op ogenschijnlijk onverwoestbare vriendschappen zit de sleet. Het medeleven van de bevolking is evenmin om over naar huis te schrijven. Het duurt nogal voordat het collectieve geheugen ontwaakt.

Ook het kwart van de joden dat aan de gaskamer ontsnapt ziet het leven ontwricht. Decennia lang woekeren trauma’s door in de generaties die volgen. Pas heel laat raken toestanden bespreekbaar, komt het diep weggestopte leed over de lippen. Voor velen te laat. De boodschap van de onmenselijkheid komt over. Het gedeelte van het boek dat handelt over de doorwerking na de oorlog is wat vermoeiend. Je kunt je niet aan de indruk onttrekken dat spanningen die aan de oorlog worden toegeschreven ook in het leven van iedereen van alledag kunnen optreden. Jaloezie, dominantie, heerszicht bij de leden van de familie Van Cleeff die de verhouding met de familie Van der Meer als hun redders op de tocht zetten. Er is immers al genoeg wat wèl rechtstreeks en aantoonbaar voortvloeit uit vijf jaar van gruwel. Al die wijdvertakte familieverhoudingen maken de laatste hoofdstukken tot taaie kost. Het is een soort van jezelf voorbij lopen in het schilderen van onrecht in de vijfde versnelling.

Maar de indringende inkijk in het leven van een joods gezin in het ogenschijnlijk zo keurige Hillegersberg is er één die het waard is gelezen te worden. Vijf jaren die te slecht zijn om waar te lijken, worden ontbloot. Een aanrader voor met name de jonge generaties en voor de senioren die zoveel moeite hebben om de ogen open te houden voor de dreiging die zoveel jaren later nog steeds en onverminderd op de loer ligt.