Gevaar voor Europese eenheid komt uit het oosten

Polen, Hongarije, Tsjechië en Slowakije nemen meer en meer afstand van verdergaande Europese eenheid zoals met name Duitsland en Frankrijk die voorstaan. Het heeft alles te maken met  de geschiedenis van deze landen en wel speciaal die tussen 1914 en 1989.

Een periode van relatieve rust voor de overige Europese regio’s, maar allerminst voor de  genoemde landen. Ze kozen ooit in 1335 voor politieke en economische samenwerking, zagen hun belangen in de volgende eeuwen sterk uiteen lopen, maar vinden echter in het vluchtelingenbeleid van 'de rest' een gemeenschappelijke vijand. Na het uiteenvallen van de Sovjet republiek in 1989 en de fluwelen scheiding van Tsjechië en Slowakije, hebben ze het moeilijk om zich los te maken van het totalitair, fascistisch en communistisch regime waaraan ze decennia lang onderhevig waren.  

In 1991 knopen ze in Visegrád aan bij dat wat ze zes eeuwen daarvoor vastlegden. Een periode, waarin het overige Europa zich in alle vrijheid kan ontwikkelen. Van planeconomie naar vrije markt, een weg met vele hobbels. Ivo van de Wijdeven analyseert messcherp de ontwikkeling van de vier landen, die in Rusland en Duitsland hun zwaarste vijanden vonden, al helemaal toen die twee elkaar aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog vonden in Molotov-Ribbentroppact. Het is voortdurend ‘landpikketje’ van die twee grootmachten en het tegen elkaar opzetten van de individuele staten.  

In De spoken van Visegrád maakt Van de Wijdeven een weerbarstige complexe materie glashelder. De dwarsverbanden die hij legt, bevorderen het begrip in ruime mate. Tussen de beide oorlogen in worden de vier vernederd. Dat slaat wonden die tot op de dag van vandaag niet genezen zijn. Met zijn uitleg krijg je als lezer meer begrip voor hetgeen wij  elders in Europa op z’n zachtst gezegd als dwarsliggen beschouwen. Polen en Hongarije zien hun machtige rijken verschrompelen onder nietsontziende machthebbers die net zo gemakkelijk massaal (laten) moorden als dat ze hun dagelijkse boterham oppeuzelen.  

Van zoiets maak je je niet één, twee, drie los. De vorming van nieuwe staten na de Eerste Wereldoorlog is een splijtzwam. De oorspronkelijke bevolking over tig landen verdeeld en dat patroon verandert menig keer. Antisemitisme is in Tsjechië veel minder sterk dan in de overige drie landen waar de joden met meer handelsgeest op wrede wijze van hun posten worden ontheven. Hitler zet met name Hongarije en Polen voor het blok. Als deze terug willen trekken de nazi’s het touw strakker aan.

De auteur legt op voorbeeldige wijze het toekomst denken uit. Het knagen aan de wortels van de Europese eenheid vanuit visies die zich in het verleden hebben aangepunt. Menig attente lezer zal het “Oh zit dat zo” bij zichzelf vaststellen. Dwars door dat alles heen de religieuze tegenstellingen, welke met name Tsjechië en Slowakije van elkaar weg houden.

Zorgelijk is het dat 12 van de 15 landen die zich na 1991 uit de Russische omklemming bevrijdden weer op ramkoers liggen naar een autoritair systeem met de blik op Rusland. Je kunt het er niet mee eens zijn, maar na het lezen van dit boek weet je ook hoe dat denken is ontstaan. Na De Rafelranden van Europa is dit opnieuw een proeve van bekwaamheid van Van de Wijdeven. Het verklaren van actuele situaties vanuit de historische achtergrond is zijn specialiteit. Hij helpt de massa om over de grenzen van ongefundeerde standpunten heen te kijken.