Inspirerende rit in de naoorlogse achtbaan van Kershaw

De veranderingen die Europa tussen 1950 en 2017 heeft ondergaan staan centraal in Een naoorlogse achtbaan van Ian Kershaw (1943). Van het belletje uit een postkantoor om het thuisfront te vertellen dat je veilig op je vakantieadres was aangekomen, het toilet in de vorm van de plee buiten, hoog kerkbezoek naar internet, cybercriminaliteit en een minderheid die nog gelooft. Van de vijftiger jaren met tweederde van Europa zuchtend onder autoritaire knechting naar democratie en welvaart die zich aanzet in de zeventiger jaren, accelereert in de jaren negentig, maar na de eeuwwisseling bijna uit de bocht vliegt.

Er is een indrukwekkende productiviteitsstijging nodig om een bevolking te onderhouden die langer leeft, minder uren werkt en een groter beroep doet op uitgeklede sociale voorzieningen. Een welvarender Europa, maar ook één waar de kloof tussen rijk en arm zich heeft vergroot met turbokapitalisme en de schande van rijke landen die het fenomeen voedselbank behoeven om de armste mensen in leven te houden.

Schijndemocratie in landen als Hongarije en Polen, Turkije dat de afslag naar een autoritair systeem lijkt te vinden. De Verenigde Staten van Europa naar het voorbeeld van de Verenigde Staten van Amerika minder dan een stip aan de horizon. Europa dat met afschuw het vingertje wijst naar massale slachting in het Midden-Oosten, maar wel de wapens levert om dat te kunnen laten plaatsvinden.

Kershaw legt ontwikkelingen haarfijn uit, maakt deze inzichtelijk. Het verfoeide Duitsland dat Europa bij de hand neemt. De totstandkoming van de Europese Unie die in het huidige tijdsgewricht onder druk staat met de sterke hang naar eigen identiteit als remmende factor. Duitsland richt zich op, maar wekt argwaan door de Holocaust weg te schrijven en trawanten van Hitler hoge functies toe te dichten. Het los maken daarvan en de opmars naar motor van de Europese Unie.

Het moeizame gevecht voor die ene centrale munt. De Koude Oorlog via de Krim en Oekraïne in een herhaling. Het uiteenvallen van de Sovjet Republiek onder Gorbatsjov, de dekolonisatie, de gekunstelde eenheid van Joegoslavië na Tito ontward. Het dichtdraaien van de oliekraan en de gevolgen. Alles heeft met alles te maken en Kershaw legt dat uit in twaalf hoofdstukken met een epiloog waarin de grote lijnen het de lezer gemakkelijk maken.

De geschiedenis verdeelt meer dan ze verenigt. Oost-Europese landen die hun vrijheid koesteren, maar zich ook niet los kunnen maken van de lange periode waarin ze onder het Sovjet bewind stonden. De opkomst van nieuwe machthebbers met een hang naar hun brute voorgangers is een punt van zorg; de wankelende Europese eenheid eveneens. Om over de problemen met het klimaat en de anti immigratie het zwijgen te doen. De opkomst van populistische buitenstaanders, met name van rechts, is een fenomeen dat het democratisch goed ernstig bedreigt.

De auteur weet als geen ander dat het voorspellen van de (Europese) toekomst onbegonnen werk is. Gebeurtenissen zetten alles binnen de kortste keren op de kop. Kershaw noemt de situatie op het Koreaanse schiereiland degene die het eerst in aanmerking komt voor een kernoorlog. Het boek was nog niet uit of de ontspanning daar tekende zich af.

Een zeer waardevolle voortzetting van de geschiedenis die bij De afdaling in de hel- Europa 1914-1949 ophield. Een nieuw standaardwerk van een historicus die tot de hoogste categorie behoort. Eerder gaf hij de mensheid inzicht in het functioneren van Hitler en nazi-Duitsland. Je kunt er niet omheen wanneer je iets van de Europese ontwikkeling wilt begrijpen. De euro’s voor een ritje in deze achtbaan zijn buitengewoon goed besteed.