Inkijk pluriformiteit van Iran

Wie denkt het DNA van Iran te kunnen vissen uit de grote kom met gemeenplaatsen, doet er goed aan om Het rijbewijs van Nematollah te raadplegen. Marja Vuijsje brengt ons via haar boek in contact met een Iraanse familie in de periode tussen het verscheiden van grootvader Nematollah en de jeugd van kleindochter Maryam met de focus gericht op zoon en vader Arash.

Die komt na de Iraanse Revolutie naar Nederland. Dat is niet de hechtpleister die het voor zijn dochter wel blijkt te zijn. Een intrigerend epos over een volk dat zich verzet tegen de sjah. Het ziet vervolgens met verbijstering de verschrikking van de geheime dienst Savak ingeruild voor de verklontering van kerk en staat onder ayatollah Khomeiny. Zoiets als van de vijfde versnelling terug naar z’n één: van het grenzeloze naar het streng begrensde. Een verhaal dat met het omslaan van iedere bladzijde meer en meer raakt naarmate ook de familie uitwaaiert naar Amerika en diverse West-Europese landen. De drang naar vrijheid kan de hang naar eten, gulheid en gastvrijheid als idioom van Iran nooit geheel en al verdringen. Dan toch: de afdronk van onze way of live op de tong van de Iraniër mag ons een les zijn. Vrienden die een afspraak moeten maken voor een volgend treffen om zo de vriendschap in stand te houden in plaats van gewoon bij elkaar binnen te lopen, want daar ben je immers vrienden voor? Nederland en zijn eenzaamheid in de massa! Wel een land waar je hardop kunt zeggen wat je denkt. Dat is voor Arash het houvast op het drijfzand.

De familiaire verwevenheid vult een derde deel van het boek. Tot bladzijde 84 een vrij rimpelloos verhaal met als enige deining de wijze waarop grootvader over de levenszee vaart. Een man met een libido dat vele malen te groot blijkt voor de echtelijke sponde. Dat zegt veel, want als gepasseerde vijftiger bezorgt hij na twee eerdere huwelijken een kind van 12 in de erop volgende achttien jaren liefst elf zwangerschappen. Ineens, op de genoemde bladzijde 84, ervaar je ‘het dondert niet’ als een schok. Wat volgt is de ene uitbarsting na de ander met een ayatollah die zijn volk geestelijk knecht. Het meisje van 12 wordt als oma het draai- en keerpunt van de familie. Haar ash, kookoo sabzi en samowar houden de boerenkool en bitterballen er ver onder. De rotsvaste oma valt van haar geloof, waarmee ze de contraproductiviteit van Khomeiny’s bewind illustreert.

Vuijsje doet veel onderzoek voor haar boek. Wil dingen weten uit de eerste hand, uit eigen waarneming. Deze migratiegeschiedenis is een lezenswaardige die afrekent met vooroordelen. Opgediend in inspirerend taalgebruik, mooie volzinnen en oog voor detail. De titel van het boek verdient niet de prijs voor vindingrijkheid. De taxi speelt een zeer beperkte rol. Wat meer zegt is de ondertitel die aan de migratie raakt. Vuijsje schuurt enkele keren tegen belangrijke literatuurprijzen aan die wel eens aan minder begaafden zijn uitgereikt.

De auteur laat Arash de hunkering van Iraanse academici naar het Europa doen waar soortgenoten zo in een baan kunnen stappen. Mogen we namens vele honderden werkloze academici in Nederland vragen waar Arash die wijsheid vandaan haalt? Zo lang is Vuijsje toch ook weer niet van huis geweest dat haar de zin voor der werkelijkheid is ontgaan? Wat beklijft is een boek met een uiterst actueel thema dat kundig en passioneel wordt uitgewerkt.