Knetterende strijd tussen pastoor en vrijdenker
Als setting voor De Verlossing koos Elsschot voor het platteland, namelijk het kleine dorpje Groendal. Dit is op zich al opmerkelijk, aangezien zijn meeste andere werken zich in de stad afspelen. Zoals het kleine Vlaamse dorpjes vroeger betaamde, is de macht van de Kerk in Groendal enorm groot, op het verstikkende af. Centraal in het boek staat het conflict tussen Pol Van Domburg en Kips. Van Domburg is een gehaaide winkelier die zijn dorpsgenoten in de luren legt maar bovendien ook de enige in het dorp die boeken leest en er vrijzinnige gedachten op nahoudt. Daartegenover staat de eenogige pastoor Kips, die de strijd aangaat met de vrijdenker.
Interessant aan deze personages, is dat Elsschot de lezer geen sympathie laat krijgen voor één van hen. Van Domburg onttrekt zich wel aan de macht van de Kerk, leest boeken, is niet overtuigd van het bestaan van God, integendeel, en heeft sympathie voor het socialisme. Maar hij is zeker niet ‘de goede’ in het verhaal: hij slaat zijn vrouw, overbluft zijn dorpsgenoten en denkt enkel aan zichzelf. Kips is dan weer een norse man met weinig respect voor zijn huishoudster en gaat geregeld jagen, maar bovenal wil hij koste wat het koste zijn dorp ‘beschermen’ tegen het gevaar dat Van Domburg is. Zelfs al moet hij daarvoor het hele dorp tegen hem opzetten… Elsschot werkt deze personages goed uit, opvallend daarbij is volgende passage, waarin de twee kemphanen voor het eerst elkaar echt treffen en waarin de rollen zelfs lijken omgedraaid te worden: “Behalve zijn lijfrok had Kips niets van een geestelijke. Hij had het voorkomen van een veldheer, van iemand die steeds gebieden moet en onmogelijk kan gehoorzamen, terwijl Pol met zijn hoog voorhoofd, zijn bittere mond en zijn vaal gezicht een pracht van een kardinaal zou geweest zijn” (p. 75).
De strijd culmineert uiteindelijk in een geweldig en verrassend hoogtepunt, dat ik niet verwacht had in het werk van Elsschot, maar zoals Erik Rinckhout ook aanhaalt in het nawoord, eerder associeer met de films van Quentin Tarantino. Op het einde volgt ook nog de ‘verlossing’ uit de titel, maar voor mij is die verlossing zeker niet eenduidig. In die mate zelfs, dat ik het betwijfel of er sprake is van een verlossing. En dat is volgens mij typisch Elsschot: niets is wat het op het eerste gezicht lijkt en alles kan op verschillende manieren gelezen worden.
De strijd in het boek tussen Van Domburg en Kips zorgt dus voor heel wat geknetter, maar ook de taal spettert en sprankelt weer van de bladzijden. Van de heerlijke openingszin (“Van Domburg had zijn vrouw pas getrouw toen zij al zwanger was.”) tot de allerlaatste zin. Hoewel De Verlossing iets dikker is dan de vorige twee werken die ik las, staat er geen enkel woord te veel in, integendeel. Elsschot zegt enorm veel met heel weinig woorden, zodat je bij herlezing telkens nieuwe dingen ontdekt in zijn zinnen en woordgebruik. Er valt ook weer veel te schaterlachen in dit boek, ik denk in het bijzonder aan de passage met de zeepverkoper die Van Domburg, zelf gehaaid verkoper, zeep probeert aan te smeren. Ik heb zelden zo moeten lachen met een boek en geloof dat deze passage het beste was wat ik tot nu toe van Elsschot las.
Het mag duidelijk zijn: De Verlossing is een boek om te koesteren, dat aanzet tot herlezen maar vooral tot meer Elsschot lezen! De volgende nieuwe uitgaven van Polis worden Een Ontgoocheling en Kaas, en verschijnen in oktober. Ik tel al af!
*****
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Diegoanthoons
Gesponsord
Beth leidt een gelukkig leven met haar man Frank op hun schapenboerderij, maar dan komt haar jeugdliefde Gabriel terug, met wie ze als zeventienjarige een intense zomer beleefde. Bekijk alle Boekenweektips.
Fayes vader bedreigt niet alleen haar, maar ook haar dierbaren en levenswerk, het bedrijf Revenge. Ze roept haar vriendinnen om zich heen om de ultieme wraak te plannen. Bekijk alle Boekenweektips.
In concentratiekamp Westerbork doet jonge moeder Catharina alles wat nodig is om haarzelf en haar zoon te laten overleven. Ze gaat als showgirl dansen in het beroemde kampcabaret. Bekijk alle Boekenweektips.
Isabel woont alleen in het huis van haar overleden moeder, waar alles rustig voortkabbelt tot plotseling haar broer Louis met zijn nieuwe vriendin Eva voor de deur staat. Bekijk alle Boekenweektips.
Een onweerstaanbare schelmenroman over Algot Olsson en een bonte verzameling mensen. Algot stort zich op de mooie en hopelijk lucratieve kunst van het distilleren van brandewijn. Bekijk alle Boekenweektips
Een jonge cartograaf vertrekt naar Amsterdam en tekent voor zijn grote liefde in zijn wereldkaart, vlak naast de evenaar, een 'nog onontdekt' eiland dat haar naam draagt. Bekijk alle Boekenweektips.
Op een koude winteravond belandt de zeventigjarige Leah met haar auto in het water. Hoewel de kade al snel vol mensen staat, doet niemand iets. Tot grote frustratie van studente Mirjam. Bekijk alle Boekenweektips.
De meningsverschillen over hoe het tuincomplex bestuurd moet worden, kunnen elk moment weer oplaaien, maar de grootste dreiging komt van de kant van de gemeente. Bekijk alle Boekenweektips.
Philip Dröge duikt in de curieuze geschiedenis van Nederlandstalig New York en New Jersey en doet dat op de fiets. Een boek dat reisgids, geschiedenisboek en road novel ineen is. Bekijk alle Boekenweektips.
Taalwetenschapper Khalid Mourigh gaat de straat op en de scholen langs om straattaal, het gebruik van Engels en de meertaligheid van het Nederlands te onderzoeken. Bekijk alle Boekenweektips.
Aan het begin van de Eindtijd valt de vrijdenkende engel Astoreth naar de aarde. Hij raakt verzeild in apocalyptische avonturen die hem van Amsterdam naar het Zweedse platteland voeren. Bekijk alle Boekenweektips.
Een meisje en een vis denken beiden dat de ander gevangenzit en dus maken ze een wak, maar ze beseffen dat het beter is als ze blijven waar ze zijn. Bekijk alle Boekenweektips.
Terwijl de ambitieuze Pierre groeit in zijn rol op de redactie van een tijdschrift, kelderen de abonneecijfers. Hoe lang moeten tradities en gewoontes in stand worden gehouden? Bekijk alle Boekenweektips.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog raken de levens van Luna en haar vader, de Joodse Rifka, de Indiase Chandar en Thiemen met elkaar verweven op een manier die zij niet voorzien. Bekijk alle Boekenweektips.
Eliza had zes broers, maar alleen Krekel is nog over. Een bangerik, een huilebalk, een blok aan haar been, eigenlijk. Alles gaat mis, maar Eliza en Krekel blijven zoeken naar hun verdwenen broers. Bekijk alle Boekenweektips.
Als de literaire bundel van zware crimineel Derek L. op het punt staat te verschijnen, mag hij tijdens zijn weekendverlof van de gevangenis aanwezig zijn op zijn eigen boekpresentatie. Bekijk alle Boekenweektips.
In dit hartstochtelijke pamflet toont docent Karim Amghar aan hoe mbo'ers nog steeds te maken hebben met onderwaardering, terwijl ze onmisbaar zijn voor de samenleving. Bekijk alle Boekenweektips.
Wanneer Hitler aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog Oostenrijk binnenvalt, moeten vijf hechte vrienden kleur bekennen. Kun je een ander ooit ten diepste kennen? Bekijk alle Boekenweektips.
Iemand breekt in bij Simon en beweert dat ze beiden vastzitten op een alternatieve belevingsvakantie. Het is het begin van een aangrijpende speurtocht. Bekijk alle Boekenweektips.
Stine Jensen verkent hoe mediastormen kunnen ontstaan en hoe je filosofie kunt inzetten om ze te duiden. Bekijk alle Boekenweektips.
Een kleurrijke groep outcasts raakt betrokken bij het mysterie van Salomé Abergel, de beroemde kunstenares die op het hoogtepunt van haar carrière plotseling verdwijnt. Bekijk alle Boekweektips.
Als Hitler aan de macht komt, vluchten Eva en Itzhak naar het conservatieve Zeeland. Daar haalt het gevaar hen in en Eva zal moeten kiezen. Bekijk alle Boekenweektips.
In de persoonlijke verhalen van Rusland-correspondent Iris de Graaf lees je hoe het is om als jonge vrouw verslag te doen vanuit Moskou, in het land van haar grootmoeder. Bekijk alle Boekenweektips.
Het is ronduit indrukwekkend wat we weten van onze moedertaal, wat we ermee kunnen, en hoe we dingen haarfijn aanvoelen. Bekijk alle Boekenweektips.
Sinds 2015 zit Astrid Holleeder ondergedoken, wat enorme impact heeft op haar leven en dat van haar familie. Ze vertelt over de dagelijkse routines, constante waakzaamheid en haar angst. Bekijk alle Boekenweektips.
Als de politie de dood van haar man bestempelt als een ongeluk, gaat Nadja zelf op onderzoek uit. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.
