Een van die boeken die je blijft herlezen

Er zijn enkele boeken die ik om de zoveel tijd weer herlees. 'Frankenstein' is er daar een van. Het is dan interessant te zien hoe je eigen ontwikkeling zich spiegelt bij het herlezen van zo'n boek. Ik weet bijvoorbeeld nog goed dat ik de eerste keer erg onder de indruk was en vooral het 'wezen'* erg zielig vond en onrechtvaardig behandeld. De keren daarop vond ik dat minder terug in het boek en was ik daarover wat teleurgesteld. Nu ik het weer herlezen heb, ben ik vooral onder de indruk van juist die paradoxen in zowel het wezen als in Victor Frankenstein. Shelley heeft er duidelijk niet voor gekozen deze twee personages eenduidig te maken en het makkelijk te maken 'partij' te kiezen als lezer.
Paul Cantor bespreekt precies dit soort elementen in het verhaal in zijn essay/artikel achterin deze editie van het boek. Hoe Shelley zowel de voor- als nadelen van de Romantische idealen voor het voetlicht brengt, hoe zij het toen actuele debat over de vraag wat 'leven' is zo goed heeft verwerkt in het verhaal, en meer. Vooral laat hij zien hoe de karakters van Victor en het wezen zó sterk met elkaar zijn verweven dat ze haast identiek worden. Zo zegt hij:
'Conventional society cannot tell if the monster is an inferior or a superior being, for it cannot fully understand him. All it really knows is that he is somehow different from ordinary men. In this respect, the monster's story is the same as Frankenstein's. As Victor suspects (...), if the common people knew of his experiments, they would hunt him down like a beast.'
En:
'[Frankenstein] tries to reject his emotions, to seperate himself from them by shunting them off into his creation. But as a result Frankenstein's emotions run wild in the externalized form of his monster. His story suggests that the worst thing that can happen to an artistic visionary is to let his concern for his art and his vision thwart his ordinary human sympathies.'
De laatste zin kan worden gelezen als een kritiekpunt van Shelley op het Romantische ideaal.
'Frankenstein' is met recht een beroemde wereldklassieker, juist omdat Shelley niet eenduidig is, maar in eerste instantie al die kenmerken van haar eigen tijd (twijfels, meningen en status quo in bijvoorbeeld de wetenschap en filosofie) zo sterk naar voren brengt; tegelijkertijd is het tijdsoverstijgend, omdat al haar vragen op een iets abstracter niveau nog steeds spelen en dat altijd zullen doen: wie bepaalt wie of wat 'goed' is of 'slecht'? Hoe kunnen individuele vrijheid en deelname aan de maatschappij eigenlijk samengaan? Moeten wij ons overgeven aan de 'sublieme' natuur of kunnen wij zelf ons leven en onze omgeving vormgeven (en hebben wij dat recht)? Enzovoorts.
In mijn kast lag nog een 'sourcebook' over Frankenstein - en hoewel die wellicht niet is bedoeld om van voor naar achter te lezen, ben ik er toch zo in begonnen. Het geeft in elk geval nog meer diepte aan de veelzijdigheid van Shelleys roman aan de hand van gegevens uit de tijd en het leven van Shelley, en fragmenten uit brieven, verhalen, haar dagboek en vele contemporaine en huidige artikelen en reviews.
Los van de letterkundige waarde van het boek, vind ik het ook nog steeds fijn lezen met genoeg spanning, mooie (natuur)beelden en de meeslependheid van de Romantiek en de gothic novel waar ik zo van houd.

*) Engels 'creature' - alleen Victor noemt het 'monster' of 'duivel'.