Veel variatie binnen de Nederlandse fantastische verhalen

In deze bundel verhalen uit het fantastische genre staat onder meer mijn eigen (magisch-realistische) verhaal ‘De laatste post’, waar ik in deze recensie uiteraard verder niet in zal gaan.
Zoals dat gaat bij een bundel verhalen (en gedichten) van verschillende auteurs, sprak het ene verhaal me meer aan dan het andere. Technisch gesproken vond ik het niveau hoog, al waren er nogal wat verhalen waar slordigheden in waren blijven staan, zoals dubbele woorden, die er na één redactieronde (of herlezen door de schrijver zelf) eigenlijk grotendeels uit hadden moeten zijn. Dat was jammer. Maar los daarvan vond ik de verhalen inhoudelijk redelijk tot erg goed, de ene keer origineler dan de andere keer. Het geeft een mooi beeld van de variatie binnen het Nederlandse fantastische genre, wat dan ook het doel van dit jaarboek is.
Ik zal niet elk verhaal bespreken, maar zal er een groot aantal uitlichten als voorbeelden van de variatie in de bundel.
‘Bitterzoet’ van Debby Willems deed me in eerste instantie denken aan ‘Quitters, Inc.’ Van Stephen King. Dat verhaal gaat over een extreme ‘therapie’ om van het roken af te komen. In Willems’ verhaal gaat het over een wereld waarin iedereen min of meer verplicht is slank te zijn en daarom niet te veel mag eten. Ook hier is sprake van een extreme therapie, maar – en dat is origineel – in dit geval verzet de hoofdpersoon zich tegen de dwang van het establishment met wilskracht, letterlijk, voor het recht op je eigen lichaam en eetgedrag.
De bundel bevat ook een aantal magisch-realistische verhalen. Twee opvallende waren ‘Ten oosten van Eden’ van Emanuel Claessens (met rake en kloppende natuurbeschrijvingen) en het korte maar krachtige ‘De pillen’ van Frank Roger.
Ook (fantastische) humor en satire is goed vertegenwoordigd, met als beste voorbeelden ‘Overlevingsdrang’ van Gert-Jan van den Bemd over het gratis-boekenoverschot, ‘Kwakkelzaken’ van Wideman, en ‘Interventie’ van Paul van Leeuwenkamp. Overigens houd ik van verhalen in een geslaagde jij-vorm – dat was het geval in het genoemde ‘Kwakkelzaken’ (de jij is hier de lezer die letterlijk met de verteller meeloopt) en in het meer filosofisch gerichte en sterke ‘Later die dag’ van Robert Smets, waar de ‘jij’ één vorm van ‘ik’ is, wat ook direct met het thema van het verhaal samenhangt.
Uiteraard is ook SF goed vertegenwoordigd, al lopen veel van deze verhalen, net als de eerder genoemde genres vaak over in andere fantastische genres. Het is wellicht beter alle verhalen ‘fantastisch’ te noemen – SF, magisch-realisme, fantasy, absurdisme, horror: het zijn in mijn ogen bijna altijd eerder ‘aspecten’ van een verhaal dan dat ze een genre vormen. In verhalen waarin het SF-aspect duidelijk aanwezig is, wil de auteur gewoonlijk iets zeggen over maatschappelijke ontwikkelingen die gewoonlijk te maken hebben met zaken als techniek en AI. ‘Beëindiging’ van Charles van Wettum, en ‘De Princeps en zijn erfgenamen’ van Karel Smolders zijn hier duidelijke voorbeelden van. Het verschijnsel tijd is ook een belangrijk ingrediënt van SF, maar sommige verhalen verheffen het als thema, zoals in ‘Tijdstremming’ van Jasper Polane (letterlijk over het vertragen van de tijd) en ‘De onzichtbare man in de geschiedenis’ van Guido Eekhaut over tijdreizen. Het verschijnsel deep time (extreem ver in de toekomst of het verleden) geeft SF vaak meer een fantasy-sfeer, zoals het geval is in het duistere ‘Nieuwe mensen’ van Johan Klein Haneveld, en ‘Zeven manieren om van je schulden af te komen’ van Jan J.B. Kuipers.
Horror en weird zijn (in mijn ogen ‘helaas’) nog steeds niet veel te vinden in de Nederlandse fantastische verhalen en romans, al hebben veel verhalen wel horror-aspecten. Anders dan SF-gerichte verhalen, gaan horror-gerichte verhalen vaak over het klein-menselijke, het psychologische en filosofische aspect van het individu en minder over de maatschappij als geheel. Weird gaat over de onmacht van de mens tegenover een groot, onbegrijpelijk universum, vaak in de vorm van angst. ‘Pantserkoorts’ van Isabelle Plomteux is een geslaagd fantasyverhaal met een vleugje weird. ‘Wilde jachten’ van Laura Scheepers & Mike Jansen is geen echte horror, maar gaat over een zombievloedgolf en is een soort uit de hand gelopen urban fantasy, waarbij de fantasie wel erg letterlijk optreedt (een vermakelijk verhaal).
Ten slotte de gedichten. Ik vond ze erg wisselend van kwaliteit en type en weet niet of er zoiets bestaat als ‘het fantastische gedicht’. De twee gedichten van Bart de Wolf vond ik erg leuk – de een een kort maar krachtig weerwolvengedicht, de andere grappige (kinder?)poëzie. De haiku’s van Charles van Wettum vond ik geslaagd, wat lastig is bij haiku’s, en het gedicht van Marcel Ozymantra was moeilijk maar ook erg beeldend.