Zwaar

Wat als het baby’tje niet plotseling was overleden? Hoe zou haar verdere leven dan zijn verlopen? Deze vragen staan centraal in Een handvol sneeuw, de nieuwste roman van Jenny Erpenbeck (vertaling: Elly Schippers). De met vele literaire prijzen bekroonde Duitse schrijfster schetst in maar liefst vijf scenario’s hoe de levens van het meisje, haar Joodse moeder en katholieke vader zich hadden kunnen ontvouwen. Een originele opzet die vakkundig is uitgewerkt.

De vijf verhalen zijn bovendien prachtig verweven met de wereldgeschiedenis. Zo leeft het meisje achtereenvolgens in Oostenrijk tijdens de Eerste Wereldoorlog, in Moskou aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog, en in Berlijn vlak vóór en na de val van muur. Een aangrijpende, zware roman over thema’s als oorlog, armoede, dood en verlies.

Begin 20e eeuw ligt er een baby dood in haar wieg. Met haar plotselinge overlijden komt er niet alleen een einde aan haar prille leventje, maar ook aan haar toekomst. In vijf delen beschrijft de auteur hoe het meisje zich had kunnen ontwikkelen van baby tot achtereenvolgens kind, jongvolwassene, moeder en oma. De rol van toeval staat hierin centraal. Wat als de ouders een handvol sneeuw onder de kleding van het kind hadden gestopt? Zou de baby van schrik weer zijn gaan ademen?

Kortom: wat als?

"Slechts vijf minuten later de trap af en de ingang van de onderwereld missen, die dan al verder geschoven is en zijn opening voor iemand anders openhoudt, je rechtervoet neerzetten in plaats van je linker en daarom niet struikelen, of niet aan dit of dit denken, maar aan dat of dat en intussen de treden nog zien in plaats van ze niet te zien. Een of andere dood zal ook dan de dood zijn. Vroeg of laat."

Een handvol sneeuw is een zware roman. Het is schrijnend om te lezen wat de personages allemaal meemaken in tijden van oorlog en onderdrukking. Tegelijkertijd is daar de veerkracht van de mens. Hoe getraumatiseerde personen toch vaak weer de kracht vinden om hun levens opnieuw op te bouwen. De hoofdpersoon ontwikkelt zich bovendien tot een inspirerende, geëngageerde vrouw.

Opmerkelijk is dat de meeste personages in dit boek naamloos blijven. Zo wordt er gesproken over ‘een baby’, ‘het kind’ of ‘de vader’. Dit creëert automatisch een afstand. Het noemen van de (voor)namen en verder uitwerken van hun karaktereigenschappen zou een completer beeld van hen als mens geven en voor meer betrokkenheid zorgen. De gruwelijke gebeurtenissen die op het wereldtoneel plaatsvinden en de zware strijd die de personages dagelijks moeten voeren om te overleven vragen namelijk om compassie en medeleven.

Met Een handvol sneeuw heeft Erpenbeck een originele, zware roman afgeleverd waarin een bijzondere rol voor ‘het toeval’ is weggelegd. Bovendien geeft het boek een prachtig overzicht van de geschiedenis van de 20e eeuw. Toch doet het verhaal onpersoonlijk aan waardoor de hoofdpersoon nergens écht opnieuw tot leven komt.