Arbeitseinsatz

Op 15 juni dit jaar ging ik met mijn dochter naar de Feelgood Fiësta in de Lockhal in Tilburg. Naast gezellig babbelen met Feelgoodschrijfsters kon je deze dag ook enkele workshops volgen. Ik had me aangemeld voor de workshop van Jet Nijland. Een schrijfster die ik tot dan toe nog niet kende. Jet en ik hebben een ding gemeen, beide zijn we op zoek gegaan naar het oorlogsverleden van onze familie. Jet dook in het verleden van haar opa en oma. Ik in die van mijn oom Joop. Zowel de opa van Jet als Joop hebben als dwangarbeider in Duitsland gewerkt. Joop kon het helaas niet navertellen, hij kwam door een noodlottig ongeval om het leven. De opa van Jet kon het wel navertellen, maar deed dit niet omdat het te pijnlijk voor hem was. In haar workshop vertelde Jet over haar zoektocht in Duitsland. Er is natuurlijk al heel veel over de oorlog geschreven, maar weinig boeken gaan over de duizenden mannen die tijdens de Tweede Wereldoorlog gedwongen in nazi-Duitsland hebben gewerkt. Het is goed dat dat Jet met haar boek 'Als de sterren fonkelen' deze vreselijke geschiedenis onder de aandacht brengt.

Het verhaal wordt verteld door drie personen; Liz in het heden, haar opa Bram en oma Saar in het verleden. Wanneer de opa van Liz overlijdt, laat hij haar een geel boekje en wat ansichtkaarten na uit zijn oorlogstijd in Duitsland. Omdat hij nooit wat over deze tijd heeft kunnen vertellen, besluit Liz op zoek te gaan naar haar familiegeschiedenis. Ze koopt een oud busje en vertrekt. Onderweg spreekt ze af met Tom, een student die bij haar in de flat woont. Bram en Ties (de broer van Saar) worden in 1942 opgeroepen om te gaan werken in Duitsland. Even denken ze er nog over om onder te duiken, maar dat durven ze niet. Saar en Ties zijn Joods dus het zou niet slim zijn om de aandacht op hen te vestigen. De jongens stappen samen in Rotterdam op de trein, maar in Duitsland scheiden hun wegen. In Keulen moet Bram daken repareren. Met dit werk heeft hij, sinds het bombardement op Rotterdam in mei 1940, veel ervaring. De mannen slapen in barakken en het eten is er slecht. Bram kijkt uit naar de brieven en pakketjes van Saar. In 1944 komt Bram in kamp Nordhausen (een vliegtuigmotorenfabriek) aan. De omstandigheden zijn hier een stuk slechter. Hij moet zijn bed delen met 3 andere mannen en heeft de hele dag honger. Als Bram naar zijn werk loopt, doet hij een gruwelijke ontdekking. Hij ziet een uitgehongerde man in gestreepte kleding bij het hek. Dit blijkt concentratiekamp Dora te zijn. Bram deelt het weinige brood wat hij heeft met de gevangene.

Liz heeft bindingsangst en geen duidelijk doel in haar leven. Hoewel ze haar opleiding al lang afgerond heeft, woont ze nog steeds in een studentenflat. Naarmate de reis vordert, krijgt Liz steeds meer gevoelens voor Tom. Tom lijkt de houvast te zijn, waar ze al jaren naar op zoek is. De reis naar Duitsland blijkt niet alleen een reis naar het verleden van haar opa te zijn, maar ook een reis naar volwassenwording.

Er komen interessante thema’s voorbij in het boek zoals omgaan met verlies, oorlog, bindingsangst, volwassen worden, geheimen, depressiviteit, alcoholisme, liefde en vriendschap. Het was mooi om te zien dat de vriendschappen die Bram gesloten had met enkele landgenoten hem op de been hielden. Wanneer Brams vriend Piet bij een bombardement om het leven komt, houdt Bram Piets hand vast tot deze slap wordt. Bram zegt: dag lieve Piet, hopelijk hebben ze boerenkool in de hemel. Het doet Bram vreselijk pijn dat er geen fatsoenlijke ceremonie is voor Piet. Daarom rolt hij zijn vriend met eigen handen in het graf. Het is het enige wat hij nog voor hem kan doen. Bij de scene in het boek moest ik aan mijn oom denken. Voor nabestaanden is het fijn om te weten dat iemand niet alleen gestorven is.

Toen het boek in maart 2023 verscheen, had het een romantische cover. Een verlicht busje onder een paarse sterrenhemel was de blikvanger van de cover. Het riep wat geheimzinnigs en romantisch op. Wie zouden er in het busje zitten en wat voor avontuur gaan ze beleven? Als je goed naar de cover kijkt zie je dat er bovenin wat stukjes van oude foto's op staan. In juni van dit jaar kreeg het boek een nieuw jasje met een historische foto. Het stellen Bram en Saar voor die afscheid van elkaar nemen op het station. Ik vind het een hele mooie foto. Het boek past zo heel mooi tussen mijn vele andere oorlogsromans. Wat ik wel een tikkeltje jammer vindt, is dat de vrouw op de foto geen rode jas draagt. In het boek wordt veelvuldig gesproken over de opvallende rode jas van Saar. Beide cover vind ik erg mooi. De eerste cover past bij het feelgood verhaal van Liz en Tom, de nieuwe cover bij het historische verhaal van Bram en Saar. Eigenlijk zou je ze beide in je kast hebben willen staan.

Jet Nijland vertelt een interessant stukje geschiedenis. Ze heeft een fijne en toegankelijke schrijfstijl. Het boek zou prima op de leeslijst van het voortgezet onderwijs kunnen. Het verhaal inspireert om in je eigen familiegeschiedenis te duiken. Nu er zoveel informatie vrijgegeven is in allerlei oorlogsarchieven hoop ik dat scholieren op zoek gaan naar het verleden van hun eigen overgrootouders. Het verhaal heeft mij het laatste zetje gegeven om ook een reis naar Duitsland te gaan maken. Jet, dank je wel voor dit bijzondere verhaal!