Rechtvaardigheid bestaat (niet)?

Caledonian Road, geschreven door Andrew O’Hagan, is, onder andere, aangekondigd als een moderne versie van Brideshead Revisited. Als fan van deze enorme hit van Evelyn Waugh uit 1945 moet je dit boek dan ook lezen. Dus dat heb ik gedaan.

Een fors boek. 606 pagina’s. 5 delen. 4 ervan volgen de jaargetijden (lente, zomer,..), en het laatste hoofdstuk heet Verwezenlijking. Het boek kent 52 hoofdstukken. Net zoveel als er weken zijn in het jaar. Of zou dat toeval zijn?
Overigens beslaat het boek veel meer dan 1 jaar. Dus het volgen van de getijden moet metaforisch gezien worden. Een leidraad voor het verloop van het hele verhaal. De voorkant van het boek is in opvallende pastelkleuren. En de naam van de schrijver heeft een lettertype wat ongeveer 3 keer zo groot is als de titel meegekregen. Je vraagt je af wat hiervan de bedoeling is. Gaat het om de auteur of om het boek?

Er komen heel veel personages voor in het boek. Om Who-is-Who bij te houden heeft O’Hagan een handig lijstje voor in het boek opgenomen met daarin een korte typering van 59 personen. En dat is geen overbodige luxe. Ik heb er regelmatig een beroep op moeten doen.

De Caledonian Road is een bestaande straat in Noord London en dateert uit 1820. Als je dit opzoekt op internet vind je het volgende: “… the Caledonian road’s history is intertwined with the infrastructure and people that enabled that growth: the canals, railways, cattle markets, heavy industry and housing. The street is still characterized as a place of diversity, change and energy. It is home to cafés and restaurants from almost every continent, and a varied range of independent businesses.” Als auteur heb je de vrije keuze voor een titel, dus deze titel en keuze voor specifiek deze straat zal niet toevallig zijn.

En ja, wat vind ik dan van het boek? Ik had moeite met het begin. Ben drie of vier keer opnieuw begonnen. waar het aan lag weet ik niet. Maar ik had moeite om ‘er in te komen’.
Nadat ik het boek uit had was het eerste wat in mij opkwam een beeld van een groot pompeus orkest wat gedurende de gehele uitvoering op volle kracht een enorme massa geluid de zaal instuurt. Alle registers staan tegelijkertijd, allemaal, helemaal open. Je weet als toeschouwer niet waar te kijken. Datzelfde geldt voor dit boek. Overweldigend! Heel veel verhaallijnen naast elkaar en door elkaar. Veel personages die er ook allemaal toe doen. Gebeurtenissen die elkaar in hoog tempo opvolgen.
Toch is het geen chaotisch geheel. Er zitten hele duidelijke verbanden in. De hoofdstukken binnen de seizoensindeling (lente, zomer, …) vormen een helder kader voor het hele verhaal. De hoofdstukken zijn relatief kort en afgerond. Ondanks de dikte van het boek raak je spoor niet zomaar bijster. Je kan het rustig wegleggen en de dag erna vrij gemakkelijk weer oppakken zonder hele stukken terug te hoeven lezen. En dat is gezien het overweldigende karakter een knappe prestatie!

De kapstok (ruggengraat) van het verhaal wordt gevormd door de relatie tussen de 52 jarige kunsthistoricus Campbell Flynn en de student Milo Mangasga (leeftijd onbekend). Campbell behoort tot de upper class. Milo tot de protest generatie en lower class. De tegenstellingen in leven en beleven van de wereld en werkelijkheid van deze twee klassen in de maatschappij drijft als het ware het hele verhaal. Rondom Campbell en Milo staan alle andere personages gegroepeerd. En als gezegd dat zijn er redelijk veel.

Wat beide klassen verbindt is het transport van illegale vluchtelingen naar Groot Brittannië. Georganiseerd en gefinancierd door de upper class. Uitgevoerd door de lower class. Beide klassen acteren ver buiten de wet. Ze hebben elkaar nodig. Wanneer de misdaden aan het licht komen lijken de consequenties echter niet gelijk. Mensen in de lower class worden bestraft, of leggen het loodje. De upper class mensen daarentegen hebben de middelen (geld, invloed en advocaten) om hun straf te ontlopen. En zijn daar ook heel bedreven in.

Milo is een maatschappij-kritische student met heel veel talent voor hacken van computers die het netwerk wat illegalen smokkelt en andere onwettige praktijken blootlegt en aan het licht brengt. Hij doet dat dat samen met zijn vriendin Gosia Krupa. Hij schakelt de pers in en stap voor stap wordt het netwerk van illegale activiteiten ontrafeld en blootgelegd. Milo en Gosia blijven hierbij volledig onzichtbaar en anoniem buiten beeld.
De delen van het boek volgen, als gezegd, de dynamiek van de seizoenen. De lente (deel 1) is de eerste introductie van alle personages en hun verhaal. De sfeer is licht en optimistisch. In de zomer komt deze beschrijving tot volledige bloei maar ontstaan ook de eerste barstjes. In de herfst zet het verval volledig in. En in de winter is de hele boel ontregeld en ontploft. Het laatste, niet seizoensgebonden deel (Verwezenlijking), vormt een zeer verrassende afsluiting.

Door de vele verhaallijnen heeft het boek ook een veelheid aan thema’s in zich. Ik heb de volgende herkend:
- De kloof tussen upper and lowerclass. Sociale ongelijkheid tussen beiden.
- De arrogantie van de aristocratie en upperclass die werkelijk overal mee denkt weg te komen. En ook middelen heeft dit te doen.
- Het morele verval van de samenleving. In alle sociale- en leeftijdsklassen. De teloorgang van een fatsoenlijke samenleving. Dit omvat ook excessief drank- en druggebruik.
- Cybercrime als desastreus wapen wat een effect kan hebben op iedereen.
- Gerechtigheid en handhaving er van. Waar liggen de grenzen?
Ik ben benieuwd wat medelezers van dit boek nog weten aan te vullen.

Bijzonder is het laatste gedeelte van het boek en met name de ontknoping. Het is Milo die op een ingenieuze wijze, met één druk op de knop, allerlei rekeningen vereffent door middel van zijn hackers kwaliteiten. Dat laatste hoofdstuk vormt een heel mooi slotakkoord. Hij pakt zijn tas en gaat samen met Gosia op reis.

Uiteindelijk lijkt er sprake van gerechtigheid voor iedereen. Dat lijkt hoopgevend. Het interessante is dat veel van de uiteindelijke gerechtigheid niet door het systeem zelf (wetten, rechters) geleverd wordt, maar door een paar individuen met een sterk maatschappelijk bewustzijn en een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Individuen die nota bene zelf activiteiten uitvoeren die bij wet verboden zijn (inbreuk op privacy, diefstal van data, inbraak). En dat levert weer interessante vragen op. Namelijk: hoe rechtvaardig is ons systeem eigenlijk? Is het breken van de wet een geoorloofd middel om rechtvaardigheid te bereiken? En waar ligt dan de grens? Wie bepaalt de grenzen van rechtvaardig? En wat is rechtvaardig eigenlijk? Deze vragen worden niet beantwoordt in het boek en zetten derhalve aan tot nadenken.

Ondanks de aankondiging is dit géén Brideshead Revisited. Dat is overigens geen verwijt aan O’Hagan. Meer aan zijn uitgever. Brideshead is verfijnder, doordachter en kent meer lagen en diepte. Bovendien zijn de belangrijkste thema’s volstrekt onvergelijkbaar. Bij Brideshead Revisited speelt het Rooms-Katholieke geloof een prominente rol. Dat is bij Caledonian Road volstrekt afwezig. De gemeenschappelijkheid ligt in het feit dat de Britse adel een rol speelt. Maar daarbij houdt het vergelijk zo ongeveer wel op.
Bovenstaande maakt het overigens helemaal geen slecht boek. Ze zijn gewoonweg onvergelijkbaar.
Dat gezegd hebbende is het al met al een aangenaam boek. Met relevante en actuele thema’s. Het adresseert de grote, en groeiende, verschillen tussen arm en rijk. Tussen de have’s en have-nots. Een kloof die groeit en zorgen baart. Het is uiteindelijk een natuurkundige wet dat een systeem met spanningen in zich, zoekt naar een nieuw evenwicht en samenhang. O’Hagan laat de moderne technologie op internet uiteindelijk het evenwicht herstellen. Een interessant gegeven. Een mooi en zeer leesbaar boek.

Afsluitend een citaat uit het boek. Op pagina 572 laat O’Hagan Elizabeth (de vrouw van Campbell) tegen Moira zeggen “We dachten dat we normaal waren! En nu blijkt dat we zelfs waanideeën hadden over onze waanideeën. … op een dag kijken we hierop terug en dan zeggen we dat “normaal “ ons woord was voor onze onoplettendheid.” Dat klinkt hoopgevend. Hoe ver we ook afdwalen van een ethische norm. We hebben daar in ieder geval een besef van. Dan kunnen we het ook zien aankomen en veranderen.