Lezersrecensie
Lof der Zotheid
In 1511 schreef Erasmus ‘Lof der Zotheid’. Een uitleg dat mensen geneigd zijn om met de algemene opinie mee te gaan ook als daar rationeel geen bal van klopt. Alleen dwazen gaan tegen de stroom in. Omdat het gemakkelijker is je te confirmeren aan de meerderheid. Ook als die ‘zot’ is.
In 2025 schrijft Sander Schimmelpenninck een boekje met de titel ‘De Domheid Regeert’. Het vertoont, ruim 6 eeuwen later, opmerkelijke overeenkomsten met het Lof der Zotheid van Erasmus. De Domheid Regeert is gepubliceerd onder het label ‘de Correspondent’, een collectief van journalisten die onafhankelijke kwaliteitsjournalistiek zeggen te bedrijven. Het bestaat uit drie delen met een proloog en een epiloog. De drie kerndelen beschrijven hoe domheid zijn weg heeft gevonden in de politiek, wat de verschillende uitingen zijn van die domheid en hoe er mee om te gaan.
De proloog bevat een vrij uitgebreide inleiding op het onderwerp ‘domheid’. Het gaat hier niet om domme mensen, maar meer om een houding. Een houding die dus ook door intelligente mensen kan worden ingezet als een strategie. Deze domheid als strategie wordt, zo stelt Schimmelpenninck, voornamelijk door rechts-radicale partijen ingezet. Hij munt de term ‘domrechts’.
Schimmelpenninck legt dan vervolgens uit dat dit een zeer gevaarlijke combinatie is die de democratische rechtsstaat om zeep kan helpen. En ook dat deze strategie doelbewust wordt ingezet om een echte discussie over de inhoud te vermijden. Het gevaar wat hij signaleert is dat de complexiteit van democratie en rechtsstaat gebruikt worden om ze om zeep te helpen.
Domheid zegt de schrijver ‘vertaalt zich in politieke zin vrijwel altijd in anti-rechtsstatelijke opvattingen.’ En dus met extreem rechts.
De oplossingen die Schimmelpenninck aandraagt zijn allemaal van de categorie ‘niet accepteren’ en het snoeihard en genadeloos aan de kaak stellen. En daardoor deze uitholling van het democratisch bestel marginaliseren en stoppen.
Het is een vlot geschreven interessant boekje wat ook herkenning oplevert. De vele voorbeelden en anekdotes geven het verhaal iets smeuïgs. Schimmelpenninck beschrijft hoe een verregaande versimpeling van de vaak complexe werkelijkheid met zijn ingewikkelde vraagstukken gevaarlijk is. De rol van sociale media om allerlei simplificaties en onwaarheden ongefilterd de het internet op te sturen wordt overtuigend beschreven. Dit alles onder het label dat iedereen zegt recht te hebben op een mening en op de ongelimiteerde uiting daarvan. Daarbij wordt de ultieme waarheid gedegradeerd tot ‘ook maar een mening’ zelfs als die wetenschappelijk is vastgesteld. Een trend die ook briljant beschreven is in Alkibiades van Leonard Pfeiffer.
Toch kent het boek wat mij betreft ook wel een paar tekortkomingen. Zo wordt de vraag waarom met name extreem rechts zich van deze strategie bedient niet helemaal duidelijk in het boek.
Het boekje geeft een goede analyse van de technieken en tactieken van domrechts. Waar het wat mij betreft tekortkomt (of verder had kunnen gaan) is een nadere analyse van de grotere context. We leven in een tijdperk van enorme veranderingen die met zeer grote snelheid op ons afkomen. We hebben een klimaatcrisis, een woningcrisis, oorlogen in Palestina en Oekraïne, Trump in Amerika die de wereld met zijn tarievenoorlog in een depressie dreigt te storten én we hebben een asiel- en migratiecrisis. Hét agenda-onderwerp van extreem rechts. Dit alles bij elkaar opgeteld maakt dat wij in een tijd van grote (en toenemende) onzekerheid leven. En in die onzekerheid hebben simpele boodschappen en simpele oplossingen een grote aantrekkingskracht. De doorsnee aanhang van extreem rechts is misschien gewoonweg ‘bang’. Bang voor de toekomst. Bang dat het nog moeilijker wordt om een huis te kopen. Bang om niet meer op vakantie te ‘mogen’ (of te kunnen). Bang dat ze de benodigde zonnepanelen om van het gas af te komen niet kunnen betalen. Bang dat de zuurverdiende auto onbetaalbaar wordt. En ook nog elektrisch moet. En dit deel van de bevolking voelt zich gehoord door extreem rechts. Als bovenstaande waar is dan is niet het reduceren of zelfs onmogelijk maken van (alleen) de strategie van de expliciete domheid die Schimmelpenninck uitgebreid bepleit, maar zullen we toch met zijn allen moeten werken aan een perspectief voor de toekomst. En het is precies dát wat heden ten dage zo node ontbreekt. En dus ook in dit boek.
Het is tijd dat de zotheid doorbroken wordt!
In 2025 schrijft Sander Schimmelpenninck een boekje met de titel ‘De Domheid Regeert’. Het vertoont, ruim 6 eeuwen later, opmerkelijke overeenkomsten met het Lof der Zotheid van Erasmus. De Domheid Regeert is gepubliceerd onder het label ‘de Correspondent’, een collectief van journalisten die onafhankelijke kwaliteitsjournalistiek zeggen te bedrijven. Het bestaat uit drie delen met een proloog en een epiloog. De drie kerndelen beschrijven hoe domheid zijn weg heeft gevonden in de politiek, wat de verschillende uitingen zijn van die domheid en hoe er mee om te gaan.
De proloog bevat een vrij uitgebreide inleiding op het onderwerp ‘domheid’. Het gaat hier niet om domme mensen, maar meer om een houding. Een houding die dus ook door intelligente mensen kan worden ingezet als een strategie. Deze domheid als strategie wordt, zo stelt Schimmelpenninck, voornamelijk door rechts-radicale partijen ingezet. Hij munt de term ‘domrechts’.
Schimmelpenninck legt dan vervolgens uit dat dit een zeer gevaarlijke combinatie is die de democratische rechtsstaat om zeep kan helpen. En ook dat deze strategie doelbewust wordt ingezet om een echte discussie over de inhoud te vermijden. Het gevaar wat hij signaleert is dat de complexiteit van democratie en rechtsstaat gebruikt worden om ze om zeep te helpen.
Domheid zegt de schrijver ‘vertaalt zich in politieke zin vrijwel altijd in anti-rechtsstatelijke opvattingen.’ En dus met extreem rechts.
De oplossingen die Schimmelpenninck aandraagt zijn allemaal van de categorie ‘niet accepteren’ en het snoeihard en genadeloos aan de kaak stellen. En daardoor deze uitholling van het democratisch bestel marginaliseren en stoppen.
Het is een vlot geschreven interessant boekje wat ook herkenning oplevert. De vele voorbeelden en anekdotes geven het verhaal iets smeuïgs. Schimmelpenninck beschrijft hoe een verregaande versimpeling van de vaak complexe werkelijkheid met zijn ingewikkelde vraagstukken gevaarlijk is. De rol van sociale media om allerlei simplificaties en onwaarheden ongefilterd de het internet op te sturen wordt overtuigend beschreven. Dit alles onder het label dat iedereen zegt recht te hebben op een mening en op de ongelimiteerde uiting daarvan. Daarbij wordt de ultieme waarheid gedegradeerd tot ‘ook maar een mening’ zelfs als die wetenschappelijk is vastgesteld. Een trend die ook briljant beschreven is in Alkibiades van Leonard Pfeiffer.
Toch kent het boek wat mij betreft ook wel een paar tekortkomingen. Zo wordt de vraag waarom met name extreem rechts zich van deze strategie bedient niet helemaal duidelijk in het boek.
Het boekje geeft een goede analyse van de technieken en tactieken van domrechts. Waar het wat mij betreft tekortkomt (of verder had kunnen gaan) is een nadere analyse van de grotere context. We leven in een tijdperk van enorme veranderingen die met zeer grote snelheid op ons afkomen. We hebben een klimaatcrisis, een woningcrisis, oorlogen in Palestina en Oekraïne, Trump in Amerika die de wereld met zijn tarievenoorlog in een depressie dreigt te storten én we hebben een asiel- en migratiecrisis. Hét agenda-onderwerp van extreem rechts. Dit alles bij elkaar opgeteld maakt dat wij in een tijd van grote (en toenemende) onzekerheid leven. En in die onzekerheid hebben simpele boodschappen en simpele oplossingen een grote aantrekkingskracht. De doorsnee aanhang van extreem rechts is misschien gewoonweg ‘bang’. Bang voor de toekomst. Bang dat het nog moeilijker wordt om een huis te kopen. Bang om niet meer op vakantie te ‘mogen’ (of te kunnen). Bang dat ze de benodigde zonnepanelen om van het gas af te komen niet kunnen betalen. Bang dat de zuurverdiende auto onbetaalbaar wordt. En ook nog elektrisch moet. En dit deel van de bevolking voelt zich gehoord door extreem rechts. Als bovenstaande waar is dan is niet het reduceren of zelfs onmogelijk maken van (alleen) de strategie van de expliciete domheid die Schimmelpenninck uitgebreid bepleit, maar zullen we toch met zijn allen moeten werken aan een perspectief voor de toekomst. En het is precies dát wat heden ten dage zo node ontbreekt. En dus ook in dit boek.
Het is tijd dat de zotheid doorbroken wordt!
1
Reageer op deze recensie
