Pleidooi voor hartsverlangen (Panta Rei)

De nieuwe Haruki Murakami is verschenen. De stad met zijn onvaste muren. Het was alweer een tijdje geleden sinds zijn laatste boek uitkwam (Moord op de Commendatore - 2018). Murakami, kandidaat voor de Nobelprijs van de literatuur (al een tijdje overigens), is één van mijn favoriete schrijvers.

Hoofdpersonen zijn een naamloze jongen van 17 en een eveneens naamloos meisje van 16. Zij vertelt hem middels brieven over een ommuurde stad waar zij zichzelf kan zijn. Sindsdien wil hij daar ook naar toe.
Een deel van het verhaal vertoont behoorlijk wat parallellen met een eerder boek: Hard-Boiled Wonderland en het einde van de wereld dat verscheen in 1985. Het nieuwe boek kent een nawoord van Murakami zelf. Redelijk uniek want dat heb ik niet eerder gezien in zijn boeken. Daarin blijkt dat de echte bron van dit boek een kort verhaal van zijn hand is wat hij schreef nog voor Hard-Boiled Wonderland, namelijk in 1980. Dat verhaal gaat ook over een ommuurde stad. Je komt er alleen in als je bereid bent je schaduw in te leveren bij binnenkomst. De stad kan je in principe niet verlaten. De stad en zijn onvaste muren beschrijft eenzelfde soort stad en eenzelfde soort verhaal. Is deze derde poging een verbeterde versie? Ja. Althans dat zegt Murakami in het nawoord.

Het boek heeft een aantrekkelijk voorkomen. Zwart met witte letters en gouden opdruk (er is ook een gelimiteerde versie met een gouden kaft en zwarte letters). Het is een dik boek. Niet ongewoon voor Murakami. Die schrijft graag dikke boeken. En het leest als een trein. Ook herkenbaar bij zijn andere boeken. Er zijn drie delen en 70 hoofdstukken. De hoofdstukken zijn niet al te lang (ongeveer 10 pagina’s). Ode aan de moderne jeugd die korte spanningsbogen hebben door een veelvuldig gebruik van social media? Het leest in ieder geval erg prettig. Mooie poëtische zinnen, die toch gemakkelijk blijven lezen. Een opvallende afwijking in deze poëzie staat op p 606: “Ik dronk een paar glazen water en piste eens flink.”
Kenmerkend aan het verhaal, en ook typisch Murakami, is dat het plot tot op het laatste moment onduidelijk blijft. Je moet het boek echt volledig uitlezen. En tot het eind kan het verhaal kan alle kanten op gaan.

Naast de naamloze hoofdpersonen zijn er bijzonder weinig personages in het boek met een eigen-naam. De verteller van het verhaal is de naamloze jongen, die alle typische kenmerken heeft van een Murakami hoofdpersoon. Hij woont alleen. Heeft een onopvallend uiterlijk. Heeft een heel gewoon en regelmatig leven. Een heel gewone baan en omschrijft zichzelf als volstrekt oninteressant. Tegelijkertijd maakt hij de meest ongelooflijke gebeurtenissen mee. Het aantal mensen van wie we de naam wel leren kennen zijn Oki (die een baan voor de hoofdpersoon zoekt, en vindt, in een bibliotheek), Koyashu (de overleden directeur van de bibliotheek die hem aanneemt als zijn opvolger), mevrouw Soëda (de bibliothecaresse), en M** die ook wel als de jongen met de Yellow-Submarine-Hoody wordt aangeduid. Van alle andere in het boek voorkomende personen blijft de naam onbekend. Gek genoeg is de afwezigheid van persoonsnamen geenszins hinderlijk. Het is volstrekt helder wie er aan het woord is.

Het eerste deel speelt afwisselend in Tokyo en in de stad met de onvaste muren en is voornamelijk een dialoog tussen de naamloze jongen en het naamloze meisje.
Deel twee is het domein van de jongen. Hij is het meisje kwijtgeraakt en wordt ouder (50). Hij verhuist van Tokyo naar Z** (een kleine stad omringd door bergen in de prefectuur Fukuoka). Hij ontmoet daar M** en overweegt terug te gaan naar de ommuurde stad. Het tweede deel is relatief lang en het is hier waar het boek, wat mij betreft, soms wat vaart en spanning verliest. Het wordt net iets te langdradig.
Het relatief korte derde deel bevat de plot van het boek.

De ommuurde stad (de stad met de onvaste muren) is een plaats ergens in de gedachten van de hoofdpersonen. De hoofdpersonen, de jongen/man, het meisje en M**, kunnen van Tokyo en Z** naar de ommuurde stad bewegen en andersom. Ze kunnen echter ook op beide plaatsen tegelijkertijd aanwezig zijn. Om in de ommuurde stad te leven moet je je schaduw bij de poortwachter achterlaten. De stad kent geen heden noch verleden. dit wordt gesymboliseerd door een toren in het centrum van de stad met een klok zonder wijzers. Symbool voor het feit dat de tijd stilstaat en ook niet vooruit gaat: “Er is alleen het heden, alleen het huidige moment. Er is geen accumulatie. Alles wordt overschreven en vernieuwd.” Tijd heeft in de ommuurde stad geen betekenis. De ommuurde stad lijkt niet zomaar een happy-place. Hij wordt omschreven als een systeem bijeengehouden door angst. Angst is een ‘psychologische omheining’, en correspondeert met de onvaste muren. De ommuurde stad lijkt een product van de gedachten van de hoofdpersonen. Dit lijkt bevestigd te worden als de schaduw van de hoofdpersoon, de hoofdpersoon vraagt: ‘Bent U niet degene die deze stad heeft uitgedacht?’

Je reist van de ene wereld naar de andere door er enorm naar te verlangen. Een hartsverlangen. Er is geen eenduidige fysieke weg. Je moet ergens écht willen zijn. Een bewust wilsbesluit, een hevig verlangen, en een geloof dat het kan. Elk persoon heeft een schaduw. Dit gegeven gebruikt Murakami om te spelen met het feit dat personen op meerdere plaatsen tegelijkertijd aanwezig kunnen zijn. Zo wordt de suggestie gewekt dat de vrouwelijke hoofdpersoon in de ommuurde stad haar schaduw heeft laten ontsnappen naar de reële wereld. De mannelijke hoofdpersoon ontmoet in Tokyo niet de ‘echte’ vrouwelijke hoofdpersoon, maar haar schaduw. Overigens wordt niet duidelijk of deze schaduw dan ook weer een schaduw heeft in de reële wereld, maar dat terzijde. Zij zegt dat als hij haar ‘echte’ persoon wil leren kennen hij naar de ommuurde stad moet gaan. Dat is ook zijn motivatie om daar naar toe te gaan.

Het concept bibliotheek speelt een centrale rol in het boek. De hoofdpersoon verhuist van Tokyo naar Z** om in een bibliotheek te gaan werken. Hij ontmoet Koyashu, de directeur van de bibliotheek (die later in het boek overigens op het moment van de ontmoeting reeds overleden blijkt te zijn), en wordt aangenomen als opvolger van de directeur. In de ommuurde stad is óók een bibliotheek. Een bibliotheek met eieren van marmer (maar zonder het gewicht van marmer), waar dromen in zijn opgeslagen die gelezen moeten worden. De hoofdpersoon wordt aangesteld als dromenlezer. De vriendin uit Tokyo die hij zoekt blijkt als bibliothecaresse in de bibliotheek te werken. Ze herkent hem overigens niet. De rol van de bibliotheek in het verhaal is niet helemaal helder. De functie in de ommuurde stad is dat er dromen gelezen moeten worden om het evenwicht te herstellen.

De Stad en zijn onvaste muren is echt een Murakami boek. Een boek met meerdere realiteiten en dimensies. Het laat zich niet zomaar eenvoudig uitleggen of navertellen. Toch is het boek zelf op geen enkel moment onduidelijk. Het is volstrekt helder en logisch als je het boek leest. Boeken van Murakami lijken op Japanse Zen-Koans. Dat zijn eenvoudige zinnen die niet lijken te kloppen of op een logische manier te begrijpen zijn. ‘Wat is het geluid van één klappende hand?’ is daarvan een voorbeeld. Het feit dat ze niet logisch te begrijpen of verklaarbaar zijn heeft als functie je hersenen te laten stoppen met nadenken. Koans hebben dus een spirituele dimensie. Dit boek laat zich ook niet zomaar logisch begrijpen. Laat staan in woorden samen te vatten.
Murakami legt in het boek een relatie met de schrijver García Marquez. Die schrijft in de traditie van het Magisch Realisme, waar hoofdpersonen in heden en verleden met elkaar kunnen communiceren en samenleven zonder belemmeringen van tijd. Ik heb nooit iets van Marquez gelezen, dus ik kan dat niet helemaal overzien. Maar ik ga zeker iets lezen.
Ook in dit boek weer prachtige uitvindingen van Murakami die een genot zijn om te lezen. Wat te denken van de situatie waarin M** (de jongen met de Yellow Submarine Hoody) zich integreert in het lichaam van de hoofdpersoon en ze elkaar regelmatig ontmoeten in een kleine ruimte onder in de buik van de hoofdpersoon en met elkaar praten. Dat verzin je niet. Maar ook dit past helemaal in het verhaal.

Het lijkt alsof Murakami in deze derde poging om iets te doen met deze intrigerende thema’s de behoefte heeft om iets uit te leggen. Iets te verklaren. Zo is dit een eerste boek met een nawoord waarin hij uitgebreid stilstaat bij de aanleiding voor deze derde poging (niet helemaal tevreden over de eerste twee). De achtergrond van het schrijven van dit boek (voornamelijk tijdens de Corona lockdown) en wat nu precies de idee is van dit boek en zijn eerdere concepten. Zo zegt hij in het nawoord dat de werkelijkheid niet een vaststaande toestand is, maar een onophoudelijk doorgaande, bewegelijke toestand. De oude Grieken wisten dat al: Panta Rei; Alles Verandert!

Laat die Nobelprijs voor Haruki Murakami maar komen.