(on)duidelijk

Tom-Jan Meeus heeft in opdracht van de Stichting Maand van de Filosofie het essay Duidelijkheid geschreven.

Dit essay stelt het politieke ambacht in een democratie centraal. Meeus stelt dat in een democratie het in essentie gaat om een proces van geven en nemen, van wikken en wegen, van ruimte geven. Daar is tijd en ruimte voor nodig. Hij stelt dat er na de eeuwwisseling een proces op gang is gekomen waarbij partijen in toenemende mate willen scoren op een (relatief klein) deelbelang. Met name extreem rechts blinkt uit in het versimpelen van de complexe werkelijkheid samengevat in one-liners met simpele oplossingen. Dit onder het label van ‘duidelijkheid‘. Hij stelt dat deze versimpeling gevaarlijk is omdat de wereld nu eenmaal structureel complex is. Hij stelt tevens dat deze versimpeling leidt tot polarisatie en verharding van standpunten. Het creëert een kloof tussen wat politici vertellen voor de camera's terwijl de weerbarstige werkelijkheid achter de schermen een complexe realiteit blijft.

Ook laat hij zien dat partijen door de tijd in eens tot volstrekt verschillende, tegenovergestelde standpunten kunnen innemen over één en hetzelfde onderwerp en dat op eenzelfde simpele manier uitleggen. Hij laat zien dat Wilders daar veelvuldig gebruik van maakt. Die positioneert zichzelf aan de randen van de democratie, speelt in op korte termijn sentimenten. De vorm lijkt belangrijker zijn geworden dan de inhoud. De obsessie van politici om met 'duidelijke' boodschappen (die dus zelfs in de rijd tegengesteld kunnen zijn) naar buiten te treden staat haaks op het echte democratische proces van compromis en nuance.

De claim van Meeus lijkt te zijn dat onder de roep van ‘duidelijkheid’ de werkelijkheid verregaand versimpeld wordt. Dat korte termijn scoren belangrijker is geworden dan waarheidsvinding en integrale belangenafweging. “Het is de dictatuur van de eigen ervaring, het eigen onrecht, het eigenbelang - waarin ruimte voor andere minderheden, andere opvattingen en andere belangen verdwenen is.”, stelt Meeus.

Verder betoogt hij dat deze ziekte van versimpeling en korte termijn denken ook ministeries heeft veroverd waardoor van de ambtelijke ethiek van het zorgvuldig vormen van beleid, afwegen van meerdere belangen en consciëntieus uitvoeren van beleid weinig overblijft. Van de idealen van de filosoof Weber, de vormgever van een integere uitvoeringsorganisatie, lijkt weinig over te blijven.

Machiavelli’s denkbeelden daarentegen doen het een stuk beter. In het kader van machtsdenken is veel geoorloofd en wordt zelfs noodzakelijk geacht om aan de macht te komen, ongeacht de consequenties voor het totaal.

Een zorgelijk beeld. Niet overal zo duidelijk als de titel doet vermoeden. Maar wel stof tot nadenken. Dus daarom zeker de moeite waard.