De keizer als symbool van de macht

Geschiedenis is één van mijn favoriete onderwerpen. Sinds mijn jeugd hebben de verhalen over, onder andere, het Romeinse Rijk mij mateloos geboeid. Dwars door Nederland liep de grens van dit grote imperium. De Oude Rijn vormde een natuurlijke barrière en was de grens van het rijk. Misschien is dit de reden dat deze oude geschiedenis zo dichtbij voelt.

Mary Beard heeft meerdere boeken geschreven over dit gedeelte van onze geschiedenis. Het boek ‘Keizer van Rome’ beschrijft het middelpunt van de macht zelf: ‘de Keizer’.
De beschrijving is thematisch. Dat wil zeggen dat de lezer middels verschillende onderwerpen de wereld van de keizers leert kennen. Niet de chronologische volgorde maar thema’s bepalen haar verhaal.
Dat leek mij in eerst instantie overigens een reden om het boek vooral niet te willen lezen. Gevoelsmatig had ik wel behoefte aan een boek in een chronologische volgorde, keizer per keizer. Beard legt uit dat een dergelijke benadering zou leiden tot een lange lijst met feiten, oorlogen, besluiten en veldslagen en daarmee oersaai zou zijn. En, achteraf gezien, heeft ze meer dan gelijk moet ik zeggen. De verschillende thema’s geven een veel betere inhoudelijke kijk op het leven van de keizers en wat men werkelijk deed. Ter compensatie van mijn rijtjes- en volgorde-drang heeft ze een lijst met de keizers door de tijd voor in het boek opgenomen.

Welke thema’s worden er beschreven? Een kleine selectie: Opvolging van een keizer (vaak via adoptiefzonen), rol van de vrouwen van de keizers (vaak dominant), hun woonsituatie (het paleis op de Paladijn, en veel uitgestrekte buitenhuizen), het eten en de keuken (verrassend weinig van bekend), de feesten (extravagant), de wijze van regeren (middels brieven op koperen en stenen tafels naar de prefecten in de provincies), de rol van slaven en vrijgelatenen (enorm belangrijk), machtsoverdracht na overlijden van de oude keizer (soms gewelddadig), oorlogen (niet altijd met een plan), afbeeldingen van keizers op munten (een eerste vorm van PR), standbeelden van de keizer (van miniatuur tot 35 meter - betreft beeld van Nero) om er maar een paar te noemen.

Het Romeinse Rijk was in het begin een republiek. Met gekozen leiders en de Senaat als een soort parlement. In tijden van oorlog benoemde men soms een ‘Imperator’ die het leger aanvoerde in de strijd. Onder Julius Caesar werd dat een permanente functie. Niet omdat het voortdurend oorlog was maar omdat hij het Parlement aan de kant schoof en het een meer ceremoniële rol gaf. Imperator/Keizer werd een permanente functie.

Het boek is een multi-facet lens waarbij het totaal een goede inkijk geeft in het leven en werken van de keizers. Beard weet ook goed uit te leggen waarom keizers of een enorm goede naam hadden (bijvoorbeeld Hadrianus) of een bijzonder slechte (Nero). Dat lijkt te maken te hebben met de machts-overgang/-opvolging. Was die vreedzaam dan werd de voorganger geprezen. Was er veel strijd geweest voor nodig geweest (tot een burgeroorlog aan toe), dan was het zaak de voorganger zo slecht als mogelijk voor te stellen. Interessant hoe PR en het manipuleren van de publieke opinie ook toen al een belangrijke rol speelde.

Ook opvallend vind ik het gegeven dat veel over het leven van de Romeinen eigenlijk nog steeds onbekend is. Wat ze aten, hoe ze kookten bijvoorbeeld. Er is een beeld dat de Romeinen veel feesten hadden waarbij er veel gegeten en gedronken werd. In de paleizen en huizen zijn echter geen keukens aangetroffen. Ze waren of relatief klein, of lagen ver weg van de plek waar gegeten werd.
Ook onbekend is hoe besluiten door de keizer werden genomen, gecommuniceerd en uitgevoerd (of genegeerd). Brieven of bevelen waren vaak maanden onderweg van Rome naar de provincies. Hoe de besturing van het uitgebreide imperium nu precies in elkaar zat weten we dus niet. Ook waarom de Romeinen besloten om tot oorlog over te gaan, of daar juist van af te zien, blijkt onbekend.

Ik zou zeggen dat er van de Romeinen nog best veel bewaard is gebleven wat vandaag de dag nog te zien is. Beard laat echter zien wat er allemaal verdwenen is. Zo kenden de Romeinen een uitgebreide schildercultuur en portretkunst. Daar is bijna niets meer van over. Ook waren er enorm veel beelden in allerlei soorten en maten. Beard stelt dat wat vandaag de dag nog te zien is, een fractie is van wat er ooit allemaal bestaan heeft.

Bijzonder grappig gegeven is dat bij wisseling van keizer soms de beelden qua aangezicht werden aangepast aan de nieuwe keizer. Ze kregen letterlijk een ‘nieuw gezicht’. De afbeeldingen waren zelden natuurgetrouw. Zo was Augustus redelijk lelijk en had een slecht gebit met ver uit elkaar staande tanden. Zijn beelden waren echter veel mooier. Beelden waren soms meer de representatie van het ambt en symbool van de macht in plaats van een weergave van de mens.

De schrijfstijl van Beard is vloeiend van karakter. Het leest als een trein. Iets wat mij in eerdere boeken reeds had aangesproken. Ze schrijft helder en met humor. Heel prettig.

Een mooi geschreven en informatief boek. Ik heb veel nieuwe zaken geleerd. En begrijp ook meer van het Romeinse Rijk. Blijft toch een fascinerend gegeven dat men zo lang geleden zo’n enorm rijk wist te creëren en in stand te houden. Beard maakt van geschiedenis een levend en beeldend verhaal waarin blijkt dat er nog van alles te ontdekken valt.