Access to God

Ik ben een zeer grote fan van het boek Brideshead Revisited van Evelyn Waugh. Ik heb het leren kennen tijdens mijn studie. En toen bestond het al meer dan veertig jaar. Het verscheen in 1945. Het is één van de weinige boeken die ik regelmatig herlees. Er bestaat een 11 delige televisie serie over dit boek, verschenen in 1981. Prachtig gemaakt door het Engelse Granada Productions. Deze Series volgen het boek qua tekst bijna letterlijk en moet in die tijd een fortuin gekost hebben. Mijn vrouw en ik kijken bijna ieder jaar de complete Series. Meestal zo rond kerst. En elk jaar vragen we ons af waarom het zo verdrietig afloopt. In 2008 verschijnt Brideshead Revisited als film. En, tot slot, is er een nieuwe Miniserie aangekondigd bij HBO. Het maken er van is helaas onderbroken door Corona. Kate Blanchet speelt één van de hoofdrollen.
Door de jaren heen hebben wij Howard Castle in York bezocht waar zowel de Series als de film zijn opgenomen. Hebben we Madresfield House in Malvern bezocht. De plek waar de schrijver Evelyn Waugh tijdens zijn studententijd in Oxford zeer regelmatig heeft gelogeerd. Hij was bevriend geraakt met Hugh Lygon, lid van een oude adellijke familie die sinds het jaar 1000 onafgebroken op Madresfield heeft gewoond. Deze familie en dit huis zijn voor Waugh dé inspiratie geweest voor Brideshead Revisited.

Het verhaal zelf. Charles Ryder, officier in het Britse leger tijdens de Tweede Wereldoorlog komt met zijn bataljon terecht bij een landhuis in Engeland, beschikbaar gesteld door de eigenaresse voor tijdelijke inkwartiering. Ryder kent het huis van vroeger: Brideshead. Tijdens zijn studie in Oxford kwam hij hier zeer regelmatig; als vriend van Sebastian Flyte, zoon van de zeer rijke Lord Marchmain. De gedachten van Charles Ryder in oorlogstijd vormen het begin en eind van het boek. Het is als het ware de omlijsting van het echte verhaal wat speelt in de jaren dertig.

Charles Ryder ontmoet Sebastian Flyte in Oxford waar ze beiden studeren. Zij worden vrienden. Charles van goede, maar gewone, komaf komt in contact met het adellijk leven van Sebastian en zijn familie op Brideshead. Een katholieke familie (een minderheid in England) met twee zonen: Bridey en Sebastian. En twee dochters: Julia en Cordelia. Lord Marchmain woont gescheiden van zijn vrouw, heeft een minnares, Cara, en woont in Venetië.

Het boek kent één verteller: Charles. En hij vertelt meerdere verhalen. Zijn eigen verhaal wat gaat over de moeizame relatie met zijn vader, zijn zoektocht naar geluk. Zijn relatie tot het geloof in God en kunst.
Er is het verhaal van Sebastian. Over zijn drang naar vrijheid en verlangen naar liefde. Zijn eenzaamheid en constante verlangen om ergens bij te horen en te worden gewaardeerd. En over zijn constante strijd met alcohol.
Het derde belangrijke verhaal is dat van Julia. De oudste dochter. Op zoek naar haar plaats in ‘society’. En ook op zoek en hunkerend naar liefde.
In de marge worden de verhalen verteld van Lord & Lady Marchmain, Oudste zoon Bridey, en jongste dochter Cordelia.

In het eerste deel van het boek is iedereen jong. De wereld ligt wijd open en alles lijkt mogelijk. Het is één groot romantisch feest. De glamour van de Britse adel wordt beschreven als één grote lange zomer. Daarna sluiten de deuren van de eindeloze mogelijkheden zich langzaam. Niet alles blijkt mogelijk. Vrienden blijken toch geen vrienden. En dromen die uitkomen zijn niet zo zoet als ze op voorhand leken.
De verhalen worden problematischer. Sebastian wordt alcoholist en vervreemdt van zichzelf en zijn familie. Julia trouwt met een Canadese financier/wapenhandelaar, krijgt een miskraam en heeft geen goed huwelijk. Charles tenslotte vindt uiteindelijk niet de liefde van zijn leven en beziet zijn verleden en de teloorgang van de maatschappij vanuit een relatief nutteloze functie in het leger, waar de hoeveelheid zinloos werk de boventoon voert en hij geconfronteerd wordt met een nieuwe generatie die niet meer de zijne is. De ‘age of the Hoopers’ noemt hij het (Hooper is zijn goedwillende maar ietwat domme jonge sergeant).

Brideshead Revisited is een compact boek. Afhankelijk van de uitgave misschien iets van 200-250 bladzijden (pocket pages). Dat heeft als voordeel dat je het nog eens gemakkelijk herleest. Ondanks zijn compactheid kent het boek meerdere thema’s en lagen die stuk voor stuk tot nadenken stemmen.

Een belangrijk eerste thema is liefde en geluk. Alle hoofdpersonen zijn hiernaar op zoek. Ieder op zijn eigen wijze. Het willen opbouwen en delen van een leven. Allen lopen hier ook in vast. Sebastian raakt aan de drank. Charles trouwt met Celia maar een heeft ongelukkig huwelijk. Net als Julia die in een ongelukkig huwelijk terechtkomt met Rex Mottram. Uiteindelijk raakt Charles zowel Sebastian als Julia kwijt.

Liefde tussen mannen is een ander belangrijk thema. Zeker in die tijd, 1945, niet zomaar openlijk bespreekbaar. In het boek komt de persoon Anthony Blanche voor. Openlijk homoseksueel. Ook Charles en Sebastian hebben een zeer hechte relatie. iets waarvan Cara, de minnares van Lord Marchmain zegt: ‘Ik denk dat ze heel goed zijn (romantische vriendschappen tussen mannen) als ze niet te lang duren.’

Chaos in de samenleving en het verlies van traditionele waarden kan ook een thema genoemd worden. In het boek gaat de adellijke familie Flyte volledig ten onder. Er voor in de plaats komt oorlog (de Tweede Wereldoorlog) en de eerder genoemde Age of the Hoopers. Het boek beschrijft de val uit het paradijs van de Flyte familie. De toon die Waugh er aan geeft is er één van melancholie. Van verlies.

Geloof en religie vormen een belangrijk thema. De familie Flyte is Rooms-katholiek. Een minderheid in het Anglicaanse Engeland. En ze zijn ook praktiserend. Het huis Brideshead heeft een eigen kerk/kapel waar de familie elke dag naar toe gaat. Het dagelijkse leven is doordrenkt van religie. Het bijzondere van het boek is dat het zeer regelmatig in het verhaal opduikt zonder dat in eerste instantie erg opvalt. Maar het zit in de haarvaten van het verhaal. En het is van grote invloed. Charles is een agnost en verzet zich hevig tegen de religieuze dwang. Gaat regelmatig met de familie in debat. In eerste instantie vindt hij Julia aan zijn zijde. Rond het sterfbed van Lord Marchmain ontstaat een enorme discussie over het al dan niet toelaten van een priester voor het toedienen van de laatste sacramenten aan de dan reeds buiten bewustzijn zijnde Marchmain. Uiteindelijk wordt de priester toegelaten. Tot ontzetting van Charles. Bij leven was Lord Marchmain niet echt religieus. Na de absolutie slaat Marchmain moeizaam een kruis en sterft.
Het geloof blijkt tevens het thema te zijn waardoor Charles Julia verliest. Maar ook hij knielt uiteindelijk neer voor God. Ik heb mij lang verbaasd over de precieze rol en betekenis van het geloof als thema. Uiteindelijk lijkt iedereen zich te richten naar God. Lady Marchmain en Bridey waren altijd zwaar gelovig. Lord Marchmain keert naar zijn oude geloof terug bij zijn overlijden. Cordelia wordt non. Julia wordt zich in toenemende mate zeer bewust van haar zonden. En ook Charles knielt neer voor God en slaat een kruis na het overlijden van Lord Marchmain. Ook hij, als agnost, lijkt zich gewonnen te geven.

Naast, en in relatie tot, geloof, speelt kunst een grote rol in het boek. Kunst wordt in de Katholieke kerk gewaardeerd en beschouwd als een pad naar God. God manifesteert zich in de schoonheid van de kunst. En … Charles is kunstenaar. Zet zich af tegen moderne kunst. Maar koestert het edele handwerk van landschappen en het vastleggen van nostalgie.

Het is een prachtig boek dit Brideshead Revisited. Waugh is een meester in taal. Prachtige poëtische zinnen die het leven van Sebastian en Charles in Oxford beschrijven. Zinnen die steeds dramatischer worden naarmate de problemen groter worden. Het boek is niet autobiografisch. Maar er zijn veel gelijkenissen te trekken tussen de Marchmain familie in Brideshead en de Lygon familie in Madresfield. Ook tussen Evelyn Waugh en Charles Ryder. Uiteraard is er veel gespeculeerd over deze gelijkenissen. Waugh zelf heeft de vergelijking in eerste instantie altijd fel ontkent om later (deels) toe te geven dat de Lygon familie in Madresfield wel degelijk dé inspiratie is geweest voor Brideshead Revisited.

Het boek is inmiddels bijna 80 jaar oud maar nog steeds zeer lezenswaardig. Het geeft een mooie inkijk in de toen nog zeer gelaagde Engelse samenleving. De rijkdom, en de spanning die dat meebracht. Dat maakt het een klassieker. Voor degenen die geïnteresseerd zijn, zijn de Granada Television Series een echte aanrader. Het volgt letterlijk de tekst in het boek. En die teksten zijn prachtig. Vooral zoals voorgedragen door Jeremy Irons, die de rol van Charles Ryder speelt. Het boek kent meerdere thema’s en lagen. En is geschreven in een tijd waarin schrijvers componisten leken. Componisten die niet zomaar wat tekst in elkaar draaien, maar echt nog gedegen nadachten over de structuur en woordgebruik.