Tweestrijd tussen geloof en wetenschap

Istanbul. De jaren tachtig van de vorige eeuw. Het meisje Peri groeit op bij een conservatieve moeder en vrij progressieve vader. De verhoudingen komen onder druk te staan en de spanningen in het gezin lopen steeds hoger op als broer Umut in de gevangenis belandt wegens politieke activiteiten. Vader gaat steeds meer drinken en de ruzies tussen vader en moeder worden heviger en frequenter. Peri vlucht in boeken en kennis, doet het goed op school en gaat zodra het kan op aanraden van haar vader in Oxford studeren om haar strenge moeder te ‘ontvluchten’. Hier gaat een wereld voor haar open want ze krijgt een hoop nieuwe vriendinnen, zowel heel open en moderne meiden als strenggelovige meiden, die hun leven leiden in dienst van het geloof. Hiertussen probeert Peri haar eigen mening te bepalen, uit te vinden wie ze nu echt is en wat zij belangrijk vindt. Afgewisseld met flashbacks naar Peri’s jeugd en studietijd lezen we ook over het huidige Istanbul, waar Peri woont met haar dochter Deniz.

De beklemmende sfeer van de strenge islamitische opvoeding die Peri geniet, weet Elif Shafak (1971) goed over te brengen. Daarnaast geeft het boek een mooi inkijkje in de Turkse cultuur; veel rituelen en godsdienstige zaken worden uitgelegd, maar ook Turkse lekkernijen en tradities passeren de revue. De leek heeft hulp aan de achter in het boek opgenomen woordenlijst. Toch weet de auteur de lezer niet te raken. Dit wordt enerzijds veroorzaakt door de traagheid van het verhaal en de vele dialogen die te weinig toevoegen of weinig te maken hebben met de thema’s, zoals de zoektocht naar jezelf, de waarheid en het losmaken van je ouders. Hier zoomt de schrijfster steeds te veel in op niets toevoegende details. Op een gegeven moment zijn er zoveel voorbeelden van Peri die van haar vader hoort waarom hij niet bidt of naar de moskee gaat, dat de lezer verveeld raakt. Interessanter zou het zijn als deze bladzijden besteed werden aan de tweestrijd die Peri eigenlijk haar hele leven voelt (het kiezen tussen haar vader of haar moeder, kiezen voor de ‘vrijheid’ en de wetenschap, of het geloof). Deze worsteling met de vraag waar ze goed aan doet, en vooral hoe ze een goed mens kan zijn had sterker en duidelijker naar voren gebracht kunnen worden. Als ze gaat studeren en verliefd wordt op een zeer conservatieve geloofsprediker raakt ze in verwarring. Op dit moment is de roman op z’n best: de lezer wordt betrokken bij Peri’s gevoels- en gedachtewereld. Meer van deze momenten hadden van toegevoegde waarde kunnen zijn.

Drie dochters van Eva probeert aan te sluiten bij de actuele situatie; de verhoudingen Europa – Turkije staan op scherp, zowel in dit boek als in de realiteit:

"De vele kleurnuances waren gereduceerd tot enkel zwart en wit. Er waren steeds minder huwelijken waarbij slechts een van beide partners religieus was – zoals dat van haar ouders. (…) Istanbul leek niet zozeer een metropool als wel een stedelijke lappendeken van afzonderlijke gemeenschappen. De mensen waren of ‘verstokte gelovigen’ of ‘verstokte seculieren’ en de mensen die vroeger op de een of andere manier nog met een voet in beide kampen hadden gestaan, die net zo kritisch tegen de Almachtige aankeken als tegen de tijdsgeest, waren ofwel verdwenen, of akelig stil geworden."

Wellicht dat dit ook de reden is dit Shafak momenteel een van de best verkopende schrijfsters van Turkse afkomst is.

Geeft Shafak hiermee ook een signaal af? Dat blijft onduidelijk en te onuitgewerkt. Helaas weet het boek, vooral vanwege de traagheid en oppervlakkigheid niet zo te boeien. Wat meer vaart in het verhaal en wat meer ruimte voor de gevoelens van Peri hadden het boek zeker goed gedaan!